Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 2023-2030. Kolejne rozczarowanie?

Date:

Share post:

Cezary Pakulski, Urszula Demkow, Grzegorz Kardas, Miłosława Zagłoba, Bartłomiej Kubacki

Ochrona zdrowia psychicznego to dla Instytutu Strategie 2050 niezwykle ważny temat. Analiza programowa poświęcona psychiatrii dzieci, młodzieży i dorosłych była drugim, po dokumencie „Państwo i Kościół na swoje miejsca”, i pierwszym, poświęconym systemowi ochrony zdrowia, opracowaniem instytutu. Od daty ogłoszenia analizy „Opieka psychiatryczna dla dorosłych oraz opieka psychologiczno-psychiatryczna dla dzieci i młodzieży” niedługo upłyną dwa lata.

W naszym opracowaniu bardzo wysoko ocenialiśmy wprowadzany w formie pilotażu program tworzenia Centrów Zdrowia Psychicznego. Uważaliśmy, że jest to program dobrze skonstruowany i, co bardzo ważne, obudowany finansowaniem ryczałtowym. W wielu kwestiach byliśmy zgodni z kolejnymi promowanymi przez dr Marka Balickiego – ówczesnego pełnomocnika ministra zdrowia do spraw reformy psychiatrii – propozycjami rozwiązań naprawy, a w zasadzie budowy od podstaw systemu opieki psychiatrycznej dla dorosłych. Przez cały czas byliśmy również orędownikami szybkiego uruchomienia nowego, opartego na czterech poziomach referencyjnych systemu kompleksowej i skoordynowanej opieki psychologiczno-psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Lobbowaliśmy za jednoczesnym uruchomieniem wszystkich pięter systemu.

Po zapoznaniu się z treścią projektu Rozporządzenia Rady Ministrów (projekt z 11 stycznia 2023 roku) w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego wraz z załącznikiem czujemy się rozczarowani i skonfundowani.

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2023–2030 nie zawiera harmonogramu zmian, które mają być wprowadzane w opiece psychiatrycznej, realizacja programu została znacznie rozciągnięta w czasie, nie uwzględniono informacji o sposobie jego finansowania, wreszcie prezentowana wersja programu została pozbawiona informacji o tworzeniu w ramach NPOZP ośrodków specjalnych i referencyjnych. Już tylko z tych powodów Narodowy Projekt Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2023–2030 i wprowadzający go w życie projekt Rozporządzenia Rady Ministrów oceniamy niedostatecznie.

Uwagi ogólne i wstępne

Po pierwsze – prezentowany NPOZP jest od roku 2011 trzecim z kolei programem, którego wykonanie zaplanowano w perspektywie wieloletniej. Z każdym kolejnym programem obserwujemy wydłużenie okresów ich realizacji.

NPOZP na lata 2011–2015 uchwalony przez rząd Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego trwał pięć lat, NPOZP na lata 2017–2022 uchwalony przez rząd Prawa i Sprawiedliwości – sześć lat. Obecny program został zaplanowany aż na 8 lat (2023–2030). To bardzo zła decyzja, bo wskazuje, że termin zakończenia realizacji reformowania systemu psychiatrii dzieci, młodzieży i dorosłych może zostać przesunięty aż na rok 2030. Przemawia za tym pominięcie w NPOZP mapy drogowej budowania nowych systemów psychiatrii dzieci, młodzieży i dorosłych. NPOZP nie informuje, kiedy każdy kolejny krok nastąpi, nie podaje też daty zakończenia organizacji systemów. Daje to możliwość przesunięcia zakończenia realizacji programów na rok 2030. Co warte podkreślenia, jeszcze w 2021 roku Marek Balicki, wówczas pełnomocnik MZ ds. reformy psychiatrii dorosłych, w publicznych wystąpieniach zapewniał, że reforma systemu opieki psychologiczno-psychiatrycznej dla całej populacji (dzieci, młodzieży i dorosłych), łącznie z uruchomieniem ośrodków referencyjnych i specjalnych, powinna zakończyć się w roku 2027. Stoimy na stanowisku, że 2027 r. to termin zbyt odległy. System opieki psychiatrycznej i pacjenci nie mogą dłużej czekać.

Po drugie – Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2023–2030 nie podejmuje tematu tworzenia i finansowania ośrodków drugiego i trzeciego poziomu referencyjnego w nowo tworzonym systemie opieki psychiatrycznej dla dorosłych i oddziałów specjalnych w systemie opieki psychologiczno-psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży.

Ośrodki drugiego poziomu referencyjnego dla dorosłych powinny zapewnić realizację konkretnych i złożonych programów zdrowotnych, na przykład leczenia zaburzeń lękowych i leczenia uzależnień. W NPOZP brak danych o wysokospecjalistycznych ośrodkach dla szczególnie trudnych diagnostycznie i w leczeniu przypadków, które miałyby funkcjonować na bazie ośrodków klinicznych.

W NPOZP nie można również znaleźć informacji dotyczących oddziałów specjalnych w systemie opieki psychologiczno-psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży, na przykład oddziału leczenia zaburzeń odżywiania, oddziału leczenia uzależnień od środków psychoaktywnych czy uruchomionych w roku 2021 jednostek realizujących program oddziaływań terapeutycznych skierowanych do dzieci i młodzieży problemowo korzystających z nowych technologii cyfrowych oraz ich rodzin.

Po trzecie – kolejny w tej części opinii, wskazywany przez nas zasadniczy niedostatek NPOZP na lata 2023–2030 to brak jasnego określenia wielkości finansowania psychiatrii dzieci, młodzieży i dorosłych.

Stwierdzenia typu „dążenie do zapewnienia priorytetowego wzrostu nakładów na świadczenia zdrowotne w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień” w tak kluczowym programie obejmującym tak długi okres obowiązywania są zwyczajnym uchyleniem się przed merytoryczną i konkretną regulacją. Oczekujemy, że na całą psychiatrię konieczne jest zadeklarowanie nakładów w wysokości minimum 6 proc. rocznego budżetu NFZ na zdrowie i zupełnej zmiany sposobu wydawania tych funduszy.

Dla przykładu – Niemcy na finansowanie opieki psychiatrycznej wydają 10 proc. swoich środków finansowych na zdrowie. 6 proc. budżetu NFZ to tylko o 3 mld złotych rocznie więcej niż dzisiaj. Źródłem tego finansowania w roku 2023 mogłyby być środki, które na mocy ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty są zaplanowane do wyprowadzenia z rezerwowego funduszu w NFZ do funduszu covidowego.

W kolejnych latach źródłem finansowania powinny być środki, które w rocznym planie finansowym NFZ zostaną zaplanowane jako zwiększenie finansowania opieki psychiatrycznej oraz środki pochodzące z Funduszu Medycznego.

Rzetelność procesu konsultacji projektu

Po pierwsze – projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2023–2030 przedstawiony do konsultacji społecznych nie został przesłany do ani jednej organizacji pacjentów, w tym osób po kryzysach psychicznych i rodzin, np. Związku Stowarzyszeń Rodzin i Opiekunów Osób Chorych Psychicznie „Polfamilia” czy wyspecjalizowanych fundacji (np. Fundacji eFkropka). Projekt na żadnym etapie nie był konsultowany ze Stowarzyszeniem na rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej, które jest prekursorem modelu opieki psychiatrii środowiskowej i od lat 70. propaguje jego wprowadzenie. W konsultacjach projektu pominięto środowiska specjalistów w zakresie zawodów medycznych kluczowych dla realizowania zadań z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, takich jak lekarze specjaliści w dziedzinie psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży, terapeuci, psychologowie. Pominięto organizacje, stowarzyszenia, fundacje zajmujące się zakładami aktywności zawodowej, pracą chronioną, mieszkalnictwem treningowym (np. Stowarzyszenie Otwarte Drzwi, które organizuje m.in. Giełdy Mocy).

Po drugie – spośród 32 instytucji, do których 13 stycznia 2023 r. Ministerstwo Zdrowia zwróciło się o przedstawienie swojego stanowiska i zgłoszenie ewentualnych uwag do przedmiotowego projektu (pismo ZPP.0210.12.2022.DJZ), tylko 14 jest tematycznie i funkcjonalnie włączonych w proces organizowania systemu opieki psychologiczno-psychiatrycznej i zaspokajania potrzeb zdrowotnych z zakresu zdrowia psychicznego, a więc mogą być źródłem merytorycznych uwag, poprawek do projektu NPOZP. W tym miejscu sam nasuwa się wniosek, że projekt nie został poddany właściwym konsultacjom. Po raz kolejny można więc zadać pytanie, kiedy standardem w tego typu procesie legislacyjnym stanie się stały i merytoryczny kontakt z towarzystwami, fundacjami czy innymi organizacjami pozarządowymi, które zajmują się szeroko pojętym tematem zdrowia psychicznego?

Pominięcie tych organizacji jest równoznaczne z nieudzieleniem głosu środowiskom faktycznie zainteresowanym jakością wprowadzanych zmian oraz uczestniczącym później w charakterze interesariuszy w ich wprowadzaniu, co obniża wartość proponowanych rozwiązań i stanowionego prawa. Pominięcie grup pacjentów i ich rodzin na liście jednostek zaproszonych do udziału w konsultacjach powoduje, że po wejściu ostatecznej wersji projektu w życie zmniejsza się szansa korzystania z doświadczeń tych organizacji.

Po trzecie – rekomendujemy wydłużenie okresu konsultacji publicznych minimum o 1 miesiąc i skierowanie zaproszeń do udziału w konsultacjach do organizacji pacjentów, towarzystw naukowych i gromadzących specjalistów, stowarzyszeń, fundacji, NGO-ów wykonujących zadania w zakresie i na rzecz zdrowia psychicznego.

Uwagi szczegółowe

Po pierwsze – dotyczące rozdziału 1. „Diagnoza sytuacji i zagrożeń dla zdrowia psychicznego” m.in:
a) cytując dane Komendy Głównej Policji o liczbie samobójstw, przemilczano niezwykle istotne dane dotyczące zachowań samobójczych i samobójstw wśród dzieci i nastolatków poniżej 18. roku życia. Dane Fundacji GrowSpace za 2022 r. pokazują gwałtowny wzrost zachowań samobójczych wśród młodych osób.

Po drugie – dotyczące rozdziału 2. „Cele i zadania programu” m.in.:
a) w punkcie 2 postulujemy uzupełnienie o treści dotyczące tworzenia ośrodków drugiego i trzeciego poziomu referencyjnego w nowo tworzonym systemie opieki psychiatrycznej.

b) w punkcie 3, w zadaniach podmiotów, w podpunkcie I „Minister właściwy do spraw zdrowia”, w celu szczegółowym „Upowszechnienie nowego modelu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży opartego o trzy poziomy referencyjne” (strona 9), postulujemy uzupełnienie zadań do zrealizowania przez ministra właściwego do spraw zdrowia o zadanie 5 polegające na przygotowaniu projektów zmian ustawy o prawach pacjenta i RPP, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

c) w punkcie 3, w zadaniach podmiotów, w podpunkcie II „Minister właściwy do spraw rodziny oraz zabezpieczenia społecznego”, wskaźnik monitorujący (strona 11) – postulujemy rozszerzenie katalogu zadań ministra o obowiązek monitorowania, jako parametru, efektów usamodzielniania się i/lub aktywizacji zawodowej/społecznej w grupach osób realizujących się w środowiskowych domach samopomocy, warsztatach terapii zajęciowej lub podobnych działaniach.

d) w punkcie 3, w zadaniach podmiotów, w podpunkcie III „Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania”, zadanie 2 (strona 13) – „Przygotowanie, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia programów i działań antystygmatyzacyjnych”, apelujemy:
– o rozszerzenie katalogu zadań ministra właściwego do spraw edukacji o przygotowanie i wprowadzenie obowiązkowo w każdej szkole systemowego programu monitorującego zjawiska agresji rówieśniczej, prześladowanie, zastraszanie czy nękanie. Postulujemy również, aby jako zadanie wpisać obowiązek wprowadzenia rzetelnej edukacji prozdrowotnej z elementami zdrowia publicznego. Cele i treści nauczania edukacji prozdrowotnej powinny być dostosowane do potrzeb oraz rozwoju fizycznego i psychospołecznego dziecka.

e) w punkcie 3, zadania podmiotów, podpunkt V „Minister właściwy do spraw wewnętrznych”, cel główny (strona 13) – „Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wszechstronnej opieki adekwatnej do ich potrzeb”, postulujemy stworzenie mechanizmów ściślejszego nadzoru nad stosowaniem przez funkcjonariuszy służb środków przymusu bezpośredniego oraz przygotowanie programów szkoleniowych dla funkcjonariuszy w zakresie postępowania w przypadkach dotyczących podejmowania interwencji.

f) w punkcie 3, zadania podmiotów, podpunkt VII „Narodowy Fundusz Zdrowia”, zadania 1–4 (strona 14), dotyczące finansowania świadczeń z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, zapewnienia priorytetowego wzrostu nakładów na świadczenia zdrowotne w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień oraz finansowanie specjalistycznych psychiatrycznych świadczeń zdrowotnych.

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego planowany na lata 2023–2030 nie może mieć takiego poziomu powierzchowności merytorycznej. Powinien zawierać harmonogram wzrostu finansowania wszystkich poziomów referencyjności opieki psychiatrycznej dla dzieci, młodzieży i dorosłych w Polsce oparty na twardych wskaźnikach oraz do jakiego poziomu finansowania dążymy i według jakiego harmonogramu. Uważamy, że do roku 2027 poziom finansowania opieki psychiatrycznej dla dzieci, młodzieży i dorosłych powinien osiągnąć poziom co najmniej 6 proc. planu finansowego NFZ, co biorąc pod uwagę 3,7 proc. w roku 2023 jest zobowiązaniem koniecznym. Po lekturze rozdziału 1 Załącznika do rozporządzenia 11 Rady Ministrów w sprawie ZPOZP „Diagnoza sytuacji i zagrożeń dla zdrowia psychicznego”, możemy się spodziewać, że rząd wie, w którym miejscu jesteśmy i do jakich zagrożeń się zbliżamy.

g) w punkcie 3, zadania podmiotów, podpunkty VIII–X. „Samorządy województw, powiatów oraz gmin” (strony 14-18), dotyczące zadań do wykonania przez kolejne szczeble samorządów.

W NPOZP na lata 2023–2030 wymieniono ogromny wykaz zadań i obowiązków do wykonania przez samorządy województw, powiatów oraz gmin, natomiast nie zidentyfikowaliśmy w tekście ani jednego zdania traktującego o udziale państwa w finansowaniu wpisanych w program zadań w formie dodatkowych dotacji z właściwych realizacji poszczególnych zadań ministerstw. Przeniesienie dodatkowych zadań na samorządy, chociażby przykładowo obowiązek udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży w przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych, bez przekazania poświęconych realizacji tego celu dodatkowych środków finansowych nie zostanie zrealizowany albo realizacja tego zadania będzie fikcyjna.

h) w punkcie 3, zadania podmiotów, podpunkt VIII „Jednostki samorządu terytorialnego”, cel szczegółowy: udzielanie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego uczniom, rodzicom i nauczycielom 1 i 2 (strona 18) – Obecnie zadanie to nie będzie mogło być zrealizowane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne (PPP).

dr hab. n. med. Cezary Pakulski, prof. n. med. Urszula Demkow, dr n. med. Grzegorz Kardas, r. pr. Miłosław Zagłoba i lek. Bartłomiej Kubacki są członkami Kolegium Ekspertów Instytutu Strategie 2050 – publikujemy fragmenty stanowiska.
Całość pod adresem:
https://www.termedia.pl/mz/Poprawki-do-Narodowego-Programu-Ochrony-Zdrowia-Psychicznego,50429.html

Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji

REKLAMA

OSTATNIO DODANE

14 Międzynarodowa Konferencja pt.: „Psychogeriatria 2025. Stan obecny”

Zapraszamy na 14 Międzynarodową Konferencję pt.: „Psychogeriatria 2025. Stan obecny”,która odbędzie się w dniach 7-8 marca 2025 r....

Model Recovery – o zdrowieniu indywidualnym

Jakub Tercz |Fundacja Otwarte Seminaria Filozoficzno-Psychiatryczne (Mazowiecka Szkoła Zdrowienia, Teatr Kryzys) Model recovery mówi, że wyzdrowienie z choroby psychicznej jest...

XXI Podlaskie Warsztaty Psychiatryczne. 9-11.01.2025 Białowieża

Podlaskie Warsztaty Psychiatryczne – XXI Edycja: Nowe Wyzwania i Rozwiązania w Rozwijającym Się Świecie W dniach 9-11 stycznia 2025...

Psychiatra nr 47 (4/2024 Zima)

ZAMÓW W NASZYM KIOSKU ONLINE CZYTAJ: SPIS TREŚCI: PSYCHIATRIA ŚRODOWISKOWA Dni Protestu, Dni Gniewu, Dni Walki Proklamacja Nadzwyczajnego Kongresu Zdrowia Psychicznego Model Recovery o...