Agata Todzia-Kornaś
Psychiatria dorosłych to bardzo szeroka dziedzina, z tytułem specjalisty można pracować w szpitalu w oddziałach całodobowych, otwartych, dziennych, zajmować się leczeniem nerwic, uzależnień czy zaburzeń neurorozwojowych, opcji pracy jest naprawdę dużo. Program specjalizacji jest zaplanowany na 5 lat, a w 2014 r. został on zredukowany pod kątem ilości staży.
Przed tą zmianą specjalizanci odbywali 22-miesięczny staż w oddziale stacjonarnym, w porównaniu do 44 miesięcy po zmianie. Pięciomiesięczny staż w poradni zdrowia psychicznego został zlikwidowany całkowicie, a z 6 miesięcy poświęconych na nerwice zostały tylko 3. Staż z psychiatrii dzieci i młodzieży z 4 miesięcy został zredukowany o połowę. Całkowicie zlikwidowano staż z psychiatrii konsultacyjnej, wcześniej trwał on 2 miesiące, w ramach obowiązkowych procedur nie usunięto konsultacji dla lekarzy innych specjalności, co może być trudne do wykonania w szpitalach jednoprofilowych.
Dla porównania, w programie specjalizacyjnym z psychiatrii dzieci i młodzieży obowiązkowe staże w oddziałach stacjonarnych to 6-miesięczny staż kierunkowy w psychiatrii ogólnej oraz 12-miesięczny staż podstawowy w psychiatrii dzieci i młodzieży. Z programu usunięto również 8-miesięczny staż fakultatywny, który umożliwiał pogłębienie zainteresowań rezydenta, pozwalał bowiem na odbycie stażu w dowolnie wybranym przez siebie miejscu. Staż fakultatywny mógł być również dobrą okazją do pracy w oddziałach niepsychiatrycznych, tworząc multidyscyplinarny zespół, ale jednocześnie do nauki podstawowego zakresu np. chorób wewnętrznych czy neurologii.
Biorąc pod uwagę fakt, że pacjenci rzadko przychodzą do nas z jedną chorobą i powinniśmy zawsze uwzględnić ich dodatkowe obciążenia oraz ewentualne interakcje leków spoza naszej psychiatrycznej dziedziny, to każdy psychiatra powinien wiedzieć, kiedy pacjenta skonsultować z lekarzem innej specjalności. Dość często może zdarzyć się bowiem, że zgłaszane przez pacjenta objawy, które psychiatrzy mogą wziąć za objawy epizodu depresyjnego, wynikają np. z zaburzeń hormonalnych, jak niedoczynność tarczycy, a objawy lęku napadowego to tak naprawdę napady migotania przedsionków lub inne zaburzenia rytmu serca. Ponadto wiele leków stosowanych w psychiatrii daje działania niepożądane z różnych układów, przykładowo niedoczynność tarczycy w przebiegu kuracji litem lub zaburzenia elektrolitowe oraz metaboliczne, które często występują w trakcie leczenia neuroleptykami.
Często interpretacja wyników badań przez psychiatrów jest bardzo ostrożna i może prowadzić do odstawiania potencjalnie skutecznego leczenia. Wydaje mi się, że większość z nas skorzystałaby ze stażu w oddziałach internistycznych, ale też z pracy w podstawowej opiece zdrowotnej.
W szkoleniu specjalizacyjnym nie uwzględniono stażu z medycyny ratunkowej, gdzie praktykowano by algorytmy leczenia stanów nagłych oraz postępowanie w stanach zagrożenia życia. Nabycie takich umiejętności może być szczególnie istotne w szpitalach jednoprofilowych, ponieważ dostęp do lekarzy innych specjalności w takich ośrodkach jest ograniczony. Obowiązkowe kursy ALS, które byłyby powtarzane z określoną częstotliwością, wydają się być zasadne w każdej specjalizacji.
W 2020 r. przeprowadzono aktualizację programu szkolenia, doprecyzowano miejsca odbywania staży podstawowych w dziedzinie psychiatrii, aktualnie może się on odbywać w oddziale klinicznym lub szpitalnym, centrum zdrowia psychicznego lub poradni czynnej od poniedziałku do piątku. Liczba staży po tej aktualizacji pozostała bez zmian.
W aktualizacji programu z 2023 r. wprowadzono 6-tygodniowy staż z chorób wewnętrznych i 6 tygodniowy staż z psychiatrii konsultacyjnej, ale o połowę uległ skróceniu staż z neurologii – z 8 do 4 tygodni. W porównaniu do aktualizacji z 2014 r. staż podstawowy w zakresie psychiatrii uległ skróceniu ze 176 do 148 tygodni – jest to 7 miesięcy różnicy. Dodatkowo wprowadzono 2-miesięczny staż z psychiatrii sądowej. Program obowiązuje lekarzy, którzy rozpoczęli szkolenie specjalizacyjne w wyniku postępowania kwalifikacyjnego – wiosna 2023 r. W mojej ocenie, zmiany w programie są krokiem w dobrą stronę.
W wielu krajach zachodnich, takich jak np. USA, równolegle ze szkoleniem z psychiatrii odbywa się szkolenie psychoterapeutyczne. W polskim programie specjalizacji jest tygodniowy kurs „Wprowadzenie do psychoterapii”. Certyfikacja psychoterapeutów to złożony proces, nie chcę wchodzić głęboko w szczegóły, bo jest wiele szkół psychoterapii i opis procesu certyfikacji przekraczałby ramy tego felietonu. Studia psychoterapeutyczne są też czasochłonne, ponieważ szkolenie trwa 4 lata, do tego jest to koszt kilkudziesięciu tysięcy złotych. Część psychiatrów kończy szkolenie psychoterapeutyczne podnosząc swoje kompetencje, nawet jeśli później nie pracują stricte w roli psychoterapeutów. Zresztą, prowadzenie pacjenta w dwóch rolach – psychiatry i psychoterapeuty nie jest zalecane.
W 2023 r. opublikowano program specjalizacji z psychoterapii uzależnień. Jest to 3-letni program skierowany do osób posiadających tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny, uzyskany w zakresie: pielęgniarstwa, położnictwa, pracy socjalnej, psychologii, pedagogiki socjalnej, socjologii, resocjalizacji, zdrowia publicznego, nauk o rodzinie lub na kierunku lekarskim. Widzimy więc, że nie będzie to specjalizacja typowo lekarska. Publikacja tego programu wzbudziła wiele kontrowersji w środowisku psychoterapeutów.
Jaki procent psychiatrów po zakończonej specjalizacji pozostaje w oddziałach stacjonarnych? Bardzo niewielki, za to, jak można się domyślić po tak skonstruowanym planie rezydentury, raczej nie brakuje w nich rezydentów. Powodów takiego stanu rzeczy może być kilka. Pierwszy z nich to fakt, że psychiatria nie jest dziedziną typowo szpitalną. Zdecydowana większość świadczeń jest udzielana w poradnictwie ambulatoryjnym lub w centrach zdrowia psychicznego. Szczególnie, że w odbywającej się od kilku lat reformie opieki psychiatrycznej nacisk położony jest na koordynowaną opiekę środowiskową. Zdarzają się też sytuacje, że szpitale zatrudniają minimalną ilość specjalistów do zachowania kontraktu i specjaliści, mimo chęci, mogą nie zostać zatrudnieni.
■
Kwartalnik Psychiatra 41 (2/2023)
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
