Andrzej Cechnicki
| Przewodniczący rady Naukowej Sekcji Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji PTP
Rozwój rehabilitacji psychiatrycznej jest ciągle niedokończonym procesem w polskiej psychiatrii. Ostatni projekt NFZ i Biura ds. Pilotażu, aby wyłączyć rehabilitację psychiatryczną z puli programów specjalistycznych i włączyć do CZP, otwiera drogę do systemowej likwidacji poprzez likwidacje dziennych oddziałów rehabilitacyjnych i połączenie ich z ogólnymi oddziałami dziennymi zapominając, że celem oddziałów ogólnych jest opieka nad ciężej chorującymi pacjentami, tak aby skrócić hospitalizację stacjonarną lub jej zapobiec. Natomiast Dzienne Oddziały Rehabilitacyjne o innym programie, odrębnym zespole i odrębnych celach koncentrują się na pacjentach chorujących przez wiele lat, aby poprawić ich kompetencje społeczne i zawodowe oraz przygotować ich powrót do życia społecznego w dłuższej perspektywie.
Podobne plany likwidacji odrębnych dziennych form rehabilitacji w medycynie somatycznej byłyby nie do pomyślenia.
Rozwój rehabilitacji zaistniał przed 40 laty m.in. dzięki inicjatywom Krakowskiej Kliniki i Katedry Psychiatrii oraz IPiN. W IPiN powołano pod kierownictwem Pani Doc. Joanny Meder najpierw Dzienny Oddział Rehabilitacji Psychiatrycznej, następnie Zakład Rehabilitacji Psychiatrycznej, a później Klinikę Rehabilitacji Psychiatrycznej.
Drugim ośrodkiem promieniującym na cały kraj stał się ośrodek krakowski, który rozbudował model rehabilitacji psychiatrycznej poprzez połączenie leczenia, rehabilitacji, szkolenia i badań w jeden spójny program leczenia w powiązanych z nim ośrodkach
Komplementarność programów leczenia i rehabilitacji najlepiej przedstawić na przykładzie współdziałania Centrum Zdrowia Psychicznego Kraków-Śródmieście i Środowiskowego Centrum Rehabilitacji im. Antoniego Kępińskiego na Olszańskiej i Miodowej. Centrum zdrowia psychicznego powinno zapewnić leczenie w oddziale całodobowym, a następnie pacjent kontynuuje leczenie w jednym z dwóch oddziałów dziennych w zależności od fazy choroby i indywidualnych wskazań (rys 1).
Rycina 1. Zintegrowany system leczenia – model krakowski. Powiązanie pomiędzy Centrum Zdrowia Psychicznego i Środowiskowym Centrum Rehabilitacji (medyczno-społeczno-zawodowe).
Jeżeli po ukończeniu leczenia w oddziale stacjonarnym lub dziennym Leczenia Psychoz nie jest możliwa samodzielność, praca na otwartym rynku pracy lub kontynuacja nauki, pacjent wchodzi w opiekę Środowiskowego Centrum Rehabilitacji, którego pierwszym krokiem jest Dzienny Oddział Rehabilitacji naszej Kliniki. Jeżeli stan pacjenta, sytuacja życiowa i odległość od miejsca zamieszkania tego wymaga kierowany jest on na całodobowy oddział rehabilitacji (Szpital im. Babińskiego), ale w Krakowie z reguły można tego uniknąć rozpoczynając rehabilitację pobytem w Dziennym Oddziale Rehabilitacyjnym na ul. Olszańskiej 5. Następnym krokiem jest trening w warsztacie terapii zajęciowej, którego sukces otwiera drogę do zatrudnienia w zakładach aktywizacji zawodowej, firmach społecznych lub na otwartym rynku pracy. Opiekę medyczno-społeczną przejmuje ponownie Ambulatorium Terapii i Rehabilitacji Psychoz naszej Kliniki. Taka sieć ośrodków i realizowany w nich program stał się modelem i wzorem dla całego kraju.
Równolegle rehabilitacja psychiatryczna stała się częścią statutowych działań Sekcji Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji PTP.
Rehabilitacja psychiatryczna – uzasadnienie dla rozwoju programu specjalistycznego
Rehabilitacja psychiatryczna to podejście terapeutyczne, które zachęca osoby chorujące psychicznie do rozwoju posiadanych zasobów poprzez naukę i wykorzystywanie środowiskowego wsparcia, aby mogły jak najpełniej uczestniczyć w życiu społecznym.Istotą oddziaływań i metod psychospołecznych w rehabilitacji psychiatrycznej jest ich uniwersalny charakter skierowany do różnych grup diagnostycznych. Rehabilitacja ta zalecana jest wszystkim osobom z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, które przez dłuższy czas są niepełnosprawne z powodu objawów chorobowych oraz istotnie ograniczone w społecznym funkcjonowaniu i pełnionych rolach. Do grupy z „poważnymi zaburzeniami psychicznymi” zalicza się osoby, które przez okres powyżej 2 lat mają kontakt z instytucją psychiatryczną i niską ocenę funkcjonowania. W 90% są to osoby po przebytej psychozie. Ocenia się, że problem dotyczy około 3-3,5% populacji, co w Polsce odpowiada około 1,3 miliona chorujących. W tej grupie jest około 10% osób, które nie chorowały na psychozę, tylko na inne zaburzenia, np. na ciężką postać nerwicy natręctw.
Działania i metody rehabilitacji psychiatrycznej opierają się na wynikach badań naukowych i są opisane w dokumentach zawierających rekomendacje i wytyczne postępowania. W Polsce podstawowym dokumentem są odpowiednie rozporządzenia dla realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP), a w tworzeniu wytycznych uczestniczy Sekcja Naukowa Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Psychoedukacja, trening społecznych kompetencji, terapia zajęciowa mają dobre udokumentowanie skuteczności w rozlicznych badaniach i metaanalizach, a zalecanie tych metod nie budzi dzisiaj wątpliwości. W swoim obecnym kształcie rehabilitacja jest fundamentalnym oddziaływaniem w psychiatrii. Rehabilitacja psychiatryczna obejmuje zazwyczaj pacjentów, którzy powracają do życia społecznego i uruchamiają proces zdrowienia, ale przede wszystkich tych, u których choroba nie przebiega pomyślnie, a leczenie rozciąga się na całe życie.
Wnioski ekspertów:
Rehabilitacja powinna przebiegać w kompleksowym programie, a Dzienne Oddziały Rehabilitacyjne powinny być tego programu koniecznym ogniwem o wyodrębnionym finansowaniu.
Aby zagwarantować, że programy rehabilitacyjne będą realizowane, oddziały dzienne rehabilitacji muszą być tworzone obligatoryjnie, najlepiej w ramach programów specjalistycznych, gdyż nie wszystkie CZP w kraju będą posiadały wystarczającą kadrę
Kraków 15.04.2023
■
Kwartalnik Psychiatra 41 (2/2023)
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
