W zainicjowanym w 2018 roku programie pilotażowym wprowadzającym nową, środowiskową organizację opieki psychiatrycznej dla dorosłych w naszym kraju uczestniczy już blisko 80 Centrów Zdrowia Psychicznego (CZP). Ministerstwo Zdrowia i Biuro do spraw Pilotażu zapowiadają rozszerzenie listy realizatorów o ponad 40 kolejnych placówek.[i]
W rezultacie prawie połowa dorosłej populacji Polski ma być objęta obszarem działania pilotażu.
Celem prowadzonej reformy jest zwiększenie dostępności do różnych form pomocy dla osób w kryzysach zdrowia psychicznego, także dla ich rodzin i osób bliskich.
Czy możemy już mówić o sukcesie reformy i faktycznej zmianie, która się dokonała? Niestety nie.
Realizacja reformy jest zagrożona, gdyż nie tylko nie zbudowano jej trwałych fundamentów, ale do pierwotnej koncepcji wprowadzane są zmiany wypaczające sens i zmniejszające faktyczne szanse na dokonanie się zmiany systemowej.
Z perspektywy zdrowia publicznego najlepszym rozwiązaniem w zakresie zdrowia psychicznego jest model opieki środowiskowej budowany na odpowiedzialności terytorialnej za daną populację, zapewniający ciągłość i koordynację opieki ukierunkowanej na potrzeby pacjenta, na poszanowanie jego praw i autonomii. Budowa tego modelu w Polsce zakłada perspektywę ewolucyjnego przekształcania dysfunkcjonalnego systemu pomocy i budowania nowych sieci wsparcia, które wykorzystają zasoby instytucji medycznych, opieki społecznej, edukacji ale też lokalny kapitał społeczny.
Taka perspektywa została zapisana w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022. Zapisano w nim konkretne zadania dotyczące wprowadzenia reformy opieki psychiatrycznej.
Właściwie żadne z tych zadań, których realizacja powinna się zakończyć 31.12.2022 roku nie zostało zrealizowane:
- Nie przygotowano ustawowego uregulowania modelu środowiskowego (w tym CZP), zawierania umów oraz monitorowania opieki psychiatrycznej.
- Nie wprowadzono ustawowych zasad współpracy opieki psychiatrycznej pomocy społecznej i edukacji, jak również nie zdefiniowano zadań POZ w modelu środowiskowym.
- Nie wprowadzono rozporządzeniem Ministra Zdrowia standardu organizacyjnego CZP i nie przygotowano zaleceń (rekomendacji) postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w CZP.
- Wciąż nie zakończono procesu tworzenia wojewódzkich map obszarów działania CZP i oddziałów psychiatrycznych (ostroprzyjęciowych).
- Wreszcie nie ustalono zasad finansowania specjalistycznych świadczeń psychiatrycznych.
Na kilka miesięcy przed zakończeniem pilotażu nie wiemy, jaka będzie dalsza forma finansowania opieki środowiskowej. Co jednak kluczowe i najważniejsze, pojawiają się zapowiedzi odejścia od finansowania w formie ryczałtu na populację na rzecz rozwiązania „mieszanego”, czyli z udziałem płacenia za usługi. Spowoduje to ponownie (jak w dotychczasowym systemie) skupienie się na „wykonywaniu kontraktu”, zamiast rozwijaniu dobrej organizacji i planowaniu opieki z uwzględnieniem potrzeb całej lokalnej społeczności.
Kluczowym warunkiem powodzenia reformy opieki psychiatrycznej dla dorosłych jest perspektywa wieloletniego stabilnego funkcjonowania oparta o perspektywę powierzonego budżetu – obliczanego na podstawie wielkości populacji objętej opieką i podlegającego cyklicznej waloryzacji.
W ramach rozszerzania pilotażu wprowadza się zmiany oznaczające odejście od zasady odpowiedzialności terytorialnej (czyli obowiązku zapewnienia przez CZP opieki psychiatrycznej dla określonej społeczności lokalnej: gmina, dzielnica, powiat itp.). Na przykład 6.10.2022 rozszerzono pilotaż o 7 CZP (w kilku miastach wojewódzkich) bez wskazania konkretnego obszaru działania (określono ułamkowo część miasta np. 1/2) niezgodnie z przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i w efekcie utrwalając „stary model opieki”.
Brak realizacji zasad tworzenia CZP prowadzi do wprowadzania kosztochłonnych i nieefektywnych w polskich warunkach rozwiązań, których przykładem jest obowiązek zapewnienia pomocy w stanach nagłych w CZP, które nie mają na terenie swojego działania oddziału psychiatrycznego.
Z rozwiązania wprowadzonego od 1.1.2023, którego miesięczny koszt wynosi 100-120 tys. zł., korzysta w skali miesiąca tylko kilka osób. Średni koszt takiej jednej konsultacji to ponad 15 tys. złotych. Wydatkowane środki publiczne to ponownie w skali miesiąca równowartość kilkuset sesji psychoterapii bądź porad lekarza psychiatry.
Systemowo pomoc w stanach nagłych (nagłego zagrożenia zdrowotnego) udzielana powinna być w miejscu udzielania pomocy doraźnej (izba przyjęć, czyli lekarz i zaplecze szpitalne).
Kolejne raporty dotyczące kondycji psychicznej Polek i Polaków pokazują narastające wyzwania, którym nie będziemy mieli szansy sprostać, tracąc czas konieczny do wprowadzenia realnych zmian:
- Konieczne jest pilne podjęcie prac, które ustawowo uregulują system psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla dorosłych jeszcze w 2023 r.
- Konieczne jest podjęcie jasnej decyzji za utrzymaniem stabilnego systemu finansowania w formie ryczałtu na populację waloryzowanego w kolejnych okresach rozliczeniowych co najmniej o wskaźnik inflacji oraz adekwatnie do wzrostu finansowania na ochronę zdrowia w Polsce.
- Konieczne jest utrzymanie odpowiedzialności terytorialnej i wprowadzenie zintegrowanego i skoordynowanego systemu opieki działającej na terenie realizacji programu pilotażowego.
Konferencja prasowa pt. „Zagrożenia dla reformy opieki psychiatrycznej dla dorosłych. Jesteśmy na zakręcie?”, odbyła się w poniedziałek 17.04.2023 o godzinie 11:30 w Warszawie, w Sali Rejs Kina Kultura, ul. Krakowskie Przedmieście 21/23.
Uczestniczyli w niej:
- Izabella Ciuńczyk – Prezeska Zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Centrów Zdrowia Psychicznego, Środkowopomorskie Centrum Zdrowia Psychicznego MEDiSON.
- Kama Pierzgalska – Dyrektorka ds. Medycznych Centrum Zdrowia Psychicznego dla Powiatu Piaseczyńskiego.
- Jerzy Kłoskowski – Prezes Zarządu Fundacji Efkropka, Kongres Zdrowia Psychiczneg.
- Robert Michałkiewicz – Asystent Zdrowienia. Centrum Zdrowia Psychicznego dla Powiatu Piaseczyńskiego.
- Tomasz Szafrański – Prezes Elekt Polskiego Stowarzyszenia Psychiatrii Środowiskowej, Wolskie Centrum Zdrowia Psychicznego.
Z ostatniej chwili
Zarząd Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Centrów Zdrowia Psychicznego uczestniczył pod koniec czerwca w spotkaniu z Pełnomocnikiem Ministra Zdrowia ds. koordynacji działań w zakresie wdrażania reformy opieki psychiatrycznej – Panią Dorotą Olczyk oraz Kierownikiem Biura ds. Pilotażu NPOZP – dr Anną Depukat.
W jego trakcie uzyskano informację o decyzji na szczeblu Ministerstwa Zdrowia, że pilotaż CZP będzie przedłużony (być może do końca 2024 roku), do momentu uregulowania i zakończenia procesu legislacyjnego z włączeniem CZP do systemu opieki zdrowotnej włącznie.
■
[i] W dniu 6 lipca 2023 r. zostało opublikowane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 czerwca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego w centrach zdrowia psychicznego, na liście znajduje się łącznie 129 CZP.
Kwartalnik Psychiatra 41 (2/2023)
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
