Tomasz Szafrański
Profesor Janusz Rybakowski, wieloletni Kierownik Kliniki Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu jest laureatem wielu prestiżowych nagród i wyróżnień w dziedzinie psychiatrii. Ogromnie cieszymy się, mogąc ogłosić jego kolejny sukces naukowy – osiągnięcie indeksu Hirscha h-index=50!
Pierwsze czasopisma naukowe zostały założone w drugiej połowie XVII wieku – można przyjąć, że to wówczas zdano sobie sprawę, jak istotna jest komunikacja i wymiana myśli pomiędzy badaczami. W chwili obecnej skuteczność tej komunikacji jest jedną z podstawowych zasad ewaluacji dorobku naukowego, odkryć naukowych. Nauka jest w pewnym sensie procesem komunikacji, w którym następuje dochodzenie do jednomyślności odnośnie danego twierdzenia (czy jest prawdziwe czy fałszywe). W XX wieku miernikiem obecności w nauce stała się liczba opublikowanych prac naukowych, jednakże szybko zdano sobie sprawę, że to miernik ułomny, bo przecież publikacje nie są sobie równe. Zaczęto więc zwracać uwagę na cytowania publikacji – przyjęto, że im więcej dana praca jest cytowana, tym większe jest jej znaczenie w obiegu naukowym, tym samym też większe znaczenie mają opublikowane wyniki badań czy wnioski, do których doszedł autor pracy bądź jej autorzy [1].
W 2005 roku Jorge Eduardo Hirsch, fizyk z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego zaproponował nowy ilościowy wskaźnik do oceny autorów (ale także czasopism i instytucji), znany jako indeks Hirscha, albo indeks-h. Pomysł był, jak to często bywa, banalnie prostą odpowiedzią na pytanie, jak zharmonizować liczbę publikacji z liczbą cytowań, a zatem jak połączyć ilość i jakość. Wskaźnik ten ma pokazywać nie tylko to, czy dużo publikujesz, ale jednocześnie, czy twoje prace są często cytowane, czyli jaki mają realny wpływ na rozwój nauki. Indeks Hirscha powstaje na podstawie oceny liczby artykułów, z których każdy był cytowany tyle samo lub więcej razy. Indeks równy 5 oznacza, że opublikowałeś co najmniej 5 artykułów, z których każdy został zacytowany co najmniej 5 razy. Ale także, jeżeli opublikowałeś 100 artykułów, ale tylko 5 z nich było zacytowanych co najmniej 5 razy, to duża ilość nie ma znaczenia – twój indeks Hirscha wynosi 5. Oczywiście w różnych dziedzinach nauki indeks Hirscha może przybierać różne wartości. Jak jest w medycynie? W artykule opublikowanym w ubiegłym roku, autorzy z Uniwersytetu Poznańskiego [2] przeanalizowali publikacje w 13 różnych specjalnościach medycznych. Mediana indeksu Hirscha autorów wynosiła 19,5. Średni indeks autorów pełniących funkcję prezydentów międzynarodowych towarzystw naukowych wyniósł 40,5 (17,0–58,0), a średni czas od ukazania się pierwszej uwzględnionej w obliczeniach indeksu publikacji – 31 lat. Takie dane pozwalają na odpowiednią ocenę skali osiągnięć w dziedzinie medycyny. Nic więc dziwnego, że kiedy do naszej redakcji dotarła wiadomość o tym, że liczba cytowań prac profesora Janusza Rybakowskiego przekłada się na indeks-h równy 5o, natychmiast postanowiliśmy podzielić się tą informacją z naszymi czytelnikami.
Profesor Janusz Rybakowski urodził się w 1946 roku, w 1969 roku ukończył Akademię Medyczną w Poznaniu, w 1973 roku obronił pracę doktorską dotyczącą gospodarki wodno-elektrolitowej u chorych z zaburzeniami afektywnymi leczonych węglanem litu, zaś w 1975 został specjalistą II stopnia w dziedzinie psychiatrii. Habilitował się w 1980 roku na Akademii Medycznej w Poznaniu pracą na temat transportu litu przez błonę komórkową. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora. Był kierownikiem Katedry i Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej w Bydgoszczy, zaś w latach 1994-2016 kierował Kliniką Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Profesor Rybakowski jest członkiem wielu polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych, między innymi od 1999 roku jest członkiem komitetu neurobiologii Polskiej Akademii Nauk. Jest również redaktorem naczelnym lub członkiem redakcji 18 czasopism naukowych. W latach 1998-2001 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Najwięcej miejsca w działalności naukowo-badawczej profesora Rybakowskiego zajmują prace na temat choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD), a w szczególności nad zastosowaniem soli litu w leczeniu tej choroby i poznaniem mechanizmów jego działania. Było to oczywiście nie tylko przedmiotem pracy doktorskiej i habilitacyjnej profesora – opublikował wiele prac analizujących między innymi skuteczność i bezpieczeństwo długotrwałego stosowania litu u pacjentów z CHAD, potencjalizację litem działania leków przeciwdepresyjnych, zaś w 1991 we współpracy z prof. Jayem Amsterdamem z Uniwersytetu w Filadelfii po raz pierwszy opisał przeciwwirusowe działanie stosowania litu wobec opryszczki wargowej. W 1999 profesor Rybakowski opublikował pierwszy w świecie artykuł przeglądowy dotyczący immunomodulacyjnego i przeciwwirusowego działania litu. Badania w ośrodku poznańskim wykazały również związki pomiędzy profilaktycznym działaniem litu, a polimorfizmem genów dla receptora serotoniny, dopaminy oraz BDNF. Profesor Rybakowski jest aktywnym członkiem IGSLI (International Group for the Study of Lithium-treated Patients), był również jednym z inicjatorów powołania ConLiGen (International Consortium for Lithium Genetics).
W latach 80. i 90. XX wieku zainteresowania badawcze profesora Janusza Rybakowskiego zostały poszerzone o zagadnienia neurobiologii i psychofarmakologii schizofrenii i uzależnienia alkoholowego. Prowadzone badania zaowocowały między innymi publikacjami dotyczącymi zaburzeń ruchów gałek ocznych w schizofrenii. Szereg badań prowadzonych wspólnie z Zakładem Genetyki Psychiatrycznej UM w Poznaniu oraz Katedrą Neuropsychologii Klinicznej UMK w Bydgoszczy zaowocował publikacjami na temat endofenotypów neuropsychologicznych w schizofrenii i chorobie afektywnej dwubiegunowej. Profesor Rybakowski był koordynatorem krajowym słynnych międzynarodowych badań nad schizofrenią: EUFEST oraz OPTiMiSE. W ostatnich latach pod kierunkiem profesora przeprowadzono kilka badań oceniających efekty stosowania ketaminy w depresji w chorobie afektywnej dwubiegunowej.
Publikowane w latach 90. wspólne badania z dr hab. Anną Służewską były jednymi z pierwszych badań na świecie wskazujących na patologiczną aktywację układu odpornościowego w depresji. Badania przeprowadzone w pierwszej dekadzie XXI wieku dotyczące funkcjonalnego polimorfizmu genu BDNF wykazały, że u chorych z CHAD allel VAL z jednej strony jest związany z predyspozycją do choroby, ale z drugiej determinuje lepszą sprawność poznawczą. Ta zależność, specyficzna dla CHAD, może być przykładem ewolucyjnego mechanizmu „trade-off” – czyli w zamian za chorobę jednostka uzyskuje uprzywilejowanie w ważnym zakresie funkcji poznawczych.
W roku 2012 prof. Rybakowski otrzymał Lifetime Achievement Award od European Bipolar Forum za badania nad chorobą afektywną dwubiegunową, w roku 2015 Lifetime Achievement Award in Biological Psychiatry od World Federation of the Societies of Biological Psychiatry, a w roku 2018 – Mogens Schou Research Award od International Society of Bipolar Disorder.
Ukoronowaniem dokonań i przemyśleń badawczych profesora w zakresie choroby afektywnej dwubiegunowej stała się książka „Oblicza choroby maniakalno-depresyjnej”. Książką, której pierwsze wydanie ukazało się w 2008 roku została przetłumaczona na język angielski i rosyjski, a niedawno wydawnictwo Termedia opublikowało III uaktualnione wydanie tej pozycji, którą Prof. Jerzy Vetulani określił w swojej recenzji jako uzupełnienie dzieł Antoniego Kępińskiego w zakresie choroby afektywnej dwubiegunowej. (https://www.termedia.pl/Ksiazka/-266)
Już tylko krótkie omówienie dorobku profesora pokazuje konsekwentny, trwający od niemal 50 lat rozwój i realizację zainteresowań naukowych. Prace badawcze prowadzone przez profesora Janusza Rybakowskiego znalazły odzwierciedlenie w blisko 500 publikacjach naukowych (artykułach, rozdziałach książek i książkach), pięćdziesiąt z tych publikacji zostało zacytowanych co najmniej 50 razy w piśmiennictwie naukowym, co niewątpliwie dowodzi ich znaczenia i wpływu na rozwój światowej psychiatrii. Gratulujemy!
/
Piśmiennictwo:
- Hollender H. Zasady ewaluacji piśmiennictwa naukowego. Prezentacja ppt. w Uczelni Łazarskiego, 15 kwietnia 2019, Warszawa 2019.
- Nowak JK, Lubarski K, Kowalik LM, Walkowiak J. H-index in medicine is driven by original research. Croat Med J. 2018;59(1):25–32.
