Jerzy Samochowiec1, Justyna Pełka-Wysiecka1, Barbara Moręgiel-Naprawa2
1Katedra i Klinika Psychiatrii PUM w Szczecinie
2SPS ZOZ „Zdroje” w Szczecinie
Kückenmühle (1863-1940)
Historia zakładów opiekuńczych na terenie Niemierzyna zaczęła się od momentu odkupienia młyna „Kückenmühle” („Pisklakowy Młyn„) nad potokiem Warszewiec. Nazwa „Kückenmühle” wywodzi się prawdopodobnie od powinności młynarza (np. daniny z pisklaków, kur świeżych lub wędzonych).
W połowie XIX wieku jednym z istotnych i nierozwiązanych problemów socjalnych prowincji pomorskiej był problem opieki socjalnej nad niepełnosprawnymi umysłowo dziećmi. Liczbę tych dzieci szacowano na ok. 4000. W 1860 r., pod patronatem prowincji pomorskiej, powołano towarzystwo, którego celem statutowym było zapewnienie opieki nad małoletnimi z zaburzeniami umysłowymi. W dniu 14 października 1863 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie zakładu „Kückenmühler” i jego otwarcie. Zakłady miały istnieć przez następne 77 lat… Pierwszym przełożonym został nauczyciel Barthold, w 1877 r. zastąpił go pastor Wilhelm Barnhard. Do dziś przed kościołem św. Kazimierza leży głaz dziękczynny upamiętniający działalność Barnharda w latach 1877-1909.
Zakłady Kückenmühler znajdowały się na terenie, który obecnie jest ograniczony ulicami Chopina, Wszystkich Świętych, Niemierzyńską i Wiosny Ludów. Do 1909 roku na terenie tym wybudowano szpital dla mężczyzn i szpital dla kobiet, budynek laboratorium, kuchnię na 1000 osób, różnego rodzaje warsztaty: kowalskie, koszykarskie, szewskie, szczotkarskie. Wybudowano również budynki dla obsługi zakładów, dla lekarzy, pastorów i dla gości zakładów. W sumie znajdowało się tutaj około 75 budynków. Był cmentarz i kaplica. Zakłady miały własną piekarnię, rzeźnię, pralnię i kuchnię. Sprawowały opiekę nad 1400 osób i były samowystarczalne. Oprócz szkółek leśnych, uprawiania roli, ogrodnictwa prowadzono również hodowlę zwierząt. Produkty z własnych gospodarstw wiejskich były przeznaczone na potrzeby Kückenmühler oraz na sprzedaż. Do 1937 Zakłady miały stały kontakt z kliniką psychiatryczną Uniwersytetu w Greifswaldzie.
Od 1933 roku, po dojściu A.Hitlera do władzy, rozpoczęły się polityczne naciski na „Kückenmühler”. Dyrektor pastor August Stein nie wyrażał zgody na eutanazję chorych, w 1935 roku aresztowano jednego z pastorów – A.Lukaita za sprzeciwianie się sterylizacji osób psychicznie chorych i ingerencji władz politycznych w sprawy Zakładów. Potem kadra lekarska została wymieniona na posłuszną nowym władzom. W 1939 roku rozpoczęto wywożenie chorych do zakładów psychiatrycznych w Kościanie i Obrzycach w celu ich eksterminacji. 4 grudnia 1940 roku Zakłady Kückenmühler zostały rozwiązane w ramach akcji „wygaszania życia”. Miejsca zabitych podopiecznych zajęli żołnierze Waffen-SS.
Klinika Psychiatrii (od 1954)
Klinika Psychiatrii w Szczecinie została utworzona w maju 1954r. w pozakonnych budynkach przy ul. Broniewskiego w Szczecinie. Jej lokalizacja jest taka sama od 70 lat. Zmieniła się jednak jej wielkość – w latach 1980-85 dobudowano dwa pawilony, w których hospitalizuje się łącznie 96 pacjentów. W latach 2014-21 całkowicie zmodernizowano pawilony całodobowe, oddziały dzienne (nerwicowy i rehabilitacyjne) i dobudowano zgodną z normami izbę przyjęć, pomieszczenia dla lecznictwa ambulatoryjnego i zespołu lecznictwa środowiskowego.
Pierwszym Kierownikiem Kliniki był absolwent Uniwersytetu Warszawskiego Franciszek Piątkowski. Zachował się we wspomnieniach jako mężczyzna elegancki, ekstrawagancki i mający swoje koncepcje dotyczące psychiatrii. Od 1963 roku kierownictwo Kliniki objął prof. Leonard Wdowiak (1920-1976), który habilitował się u prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku. Za jego kadencji powstały w Klinice laboratoria, pracownia EEG i pracownia psychologiczna. Prof. Wdowiak zapisał się w pamięci jako wspaniały wykładowca, który potrafił pięknie i swobodnie opowiadać o psychiatrii – był wielkim humanistą i erudytą, pełnił rolę Prorektora i Dziekana Pomorskiej Akademii Medycznej. W latach 1973-1976 był Prezesem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Klinika w tym czasie w ramach swojej działalności uczestniczyła w badaniach nad ofiarami obozów zagłady i tzw. KZ-Syndrom na długo przed pojawieniem się pojęcia PTSD (post-traumatic stress disorder) w nomenklaturze diagnostycznej. Prace naukowe dotyczyły także biologicznych uwarunkowań nerwic, zaburzeń osobowości, psychopatologicznych aspektów nieprzystosowania społecznego. Profesor Wdowiak był uważany za autorytet w psychiatrii sądowej.
Po przedwczesnej śmierci profesora Wdowiaka Kierownictwo Kliniki przejął prof. Jan Horodnicki (1934-2016). Prof. Horodnicki urodził się w Poczapińcach (dzisiejsza Ukraina), w 1959 ukończył studia na Akademii Medycznej we Wrocławiu, tam specjalizował się w psychiatrii, uzyskał stopień doktora oraz doktora habilitowanego. W Szczecinie kontynuował badania nad wybranymi neuroleptykami i tymoleptykami, a także nad wpływem leczenia przeciwdepresyjnego i przeciwpsychotycznego na czynności hormonalne podwzgórza. W okresie jego kierownictwa Klinika przystąpiła do badań nad alkoholizmem, w tym przede wszystkim nad psychoorganicznymi następstwami przebytych psychoz alkoholowych i analizą czynników biorących udział w patogenezie uszkodzeń układu nerwowego i zaburzeń psychicznych u osób uzależnionych od alkoholu. W okresie jego kierownictwa habilitowali się: Marek Jarema (1985) i Jerzy Samochowiec (1999).
W 1999 roku, po powrocie Jerzego Samochowca ze stypendium Humboldta z Niemiec, powstała Pracownia Genetyczna. W 2000 roku Katedra i Klinika Psychiatrii PAM wspólnie z Sekcją Psychofarmakologii i Komisją Alkoholizmu PTP zorganizowały pierwszą w Polsce międzynarodową konferencję poświęconą genetyce alkoholizmu.
Klinika Psychiatrii w Szczecinie czterokrotnie była organizatorem Ogólnopolskiego Zjazdu Psychiatrów Polskich:
– w 1959 r. – tematyka XXVI zjazdu obejmowała zaburzenia okresu inwolucji oraz problematykę psychoterapii,
– w 1976 r. – tematyka XXXII zjazdu dotyczyła psychiatrii konsultacyjnej i medycyny psychosomatycznej),
– w 2007 r. – tematem wiodącym XLII zjazdu było „Miejsce psychiatrii wśród nauk medycznych”,
– w 2021 r. – XLVI Zjazd Psychiatrów Polskich „Psychiatria w obliczu zmian”.
W październiku 2004 roku kierownikiem Katedry i Kliniki Psychiatrii PAM został profesor Jerzy Samochowiec, absolwent szczecińskiej uczelni. Pod jego kierunkiem Klinika rozwinęła bogatą działalność naukową, owocującą ponad 20 pracami doktorskimi i 5 habilitacjami. Prof. Samochowiec jest prezesem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (2019-22), przewodniczącym Komitetu Sterującego Europejskimi Towarzystwami Psychiatrycznymi (2021-23) i prorektorem ds. Nauki PUM (2012-24).
„Zdroje”
Od lat 50. XX wieku w Szczecinie, w sąsiedztwie Kliniki Psychiatrii PAM, na ul. Broniewskiego 24, rozwijały się różne formy lecznictwa psychiatrycznego, które dały początek obecnie funkcjonującej części psychiatrycznej szpitala ZDROJE. Jednostka przyjmowała różne nazwy: w latach 1950-53 – Centralna Wojewódzka Poradnia Zdrowia Psychicznego (od 1950 dyrektorem Przychodni był dr Ludomir Sedlaczek-Komorowski), w latach 1953-74 – Wojewódzka Przychodnia Zdrowia Psychicznego (od 1963 r. obowiązki dyrektora przejął dr Zbigniew Turek), w latach 1974-76 – Wojewódzki Zespół Zdrowia Psychicznego, w latach 1977-98 Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej, w roku 1998 Samodzielny Publiczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej, a od grudnia 1998 r. część psychiatryczna Samodzielnego Publicznego Specjalistycznego ZOZ ZDROJE. Dr Turek dążył do tego, aby można było zrezygnować z transportu pacjentów do szpitala w Gorzowie Wielkopolskim. Na przełomie 1963 i 1964 r. wspólnie ze współpracownikami przywoził niepotrzebne łóżka ze szpitala na Golęcinie, aby umożliwić powstanie oddziału, obserwacyjno-leczniczego, który został uruchomiony na początku 1964 r. i pełnił przez wiele lat podwójną rolę: miejsca skąd pacjenci byli przekazywani do szpitala w Gorzowie Wielkopolskim oraz gdzie byli leczeni ci, którzy z różnych względów nie kwalifikowali się do przewiezienia. W 1965 r. pracę w Wojewódzkiej Poradni Zdrowia Psychicznego rozpoczął dr Eugeniusz Dorsz-Szteke, który wykształcił całe pokolenie psychiatrów, obecnie stanowiących kadrę kierowniczą części psychiatrycznej Szpitala Zdroje. Dr Eugeniusz Dorsz-Szteke w latach 1990-2001 pełnił funkcję dyrektora ds. lecznictwa.
W 1997 r. powstało Centrum Psychiatryczne przy ul. Żołnierskiej 55, zorganizowane i kierowane przez dr n.med. Ewę Kramarz, posiadające w swojej strukturze Poradnię Zdrowia Psychicznego, Poradnię Odwykową, Poradnię dla Osób Uzależnionych od Środków Psychoaktywnych wraz z Programem Metadonowym, dwa oddziały dzienne, oddział terapii uzależnienia od alkoholu.
Oddział psychiatrii dzieci i młodzieży powstał w Szczecinie w 1977 r., a rok później w pozostałej części kompleksu utworzony został szpital dziecięcy.
W latach 80. XX wieku powstały pierwsze budynki nowego szpitala psychiatrycznego, ale w 1988 r. budowę wstrzymano. W maju 1992 r. obowiązki dyrektora SPZOZ przejęła mgr Danuta Śliwa, która wraz ze współpracownikami podjęła działania, aby dokończyć budowę szpitala w Zdrojach. Dzięki pozyskaniu funduszy z różnych źródeł, m.in. przeznaczonych na zagospodarowanie mienia po Armii Radzieckiej, uruchomiono pawilon 2F, do którego w dniu 14.12.1994 r. przeniesiono pacjentów oddziału z ul. Broniewskiego 24. Tego dnia rozpoczęła się historia części psychiatrycznej w ZDROJACH. W następnych latach powstawały kolejne pawilony szpitala, w których otwierano kolejne oddziały. Uruchomienie szpitala psychiatrycznego w Zdrojach zamknęło długi okres przewożenia chorych psychicznie pacjentów z naszego regionu do szpitala w Gorzowie Wielkopolskim.
Obecnie szpital „ZDROJE” prowadzi opartą na światowych rozwiązaniach nowoczesną psychiatrię, zapewniając wszystkie dostępne formy terapii biologicznej oraz szeroki wachlarz leczenia pozabiologicznego, różne formy psychoterapii grupowej i indywidualnej, zajęcia socjoterapeutyczne, grupy wsparcia oraz wiele innych. W szpitalu funkcjonują oddziały ogólnopsychiatryczne i rehabilitacyjne, leczenia uzależnień, ZOL oraz oddział dzienny.
Katedra i Klinika Psychiatrii PUM dzisiaj
W klinice jest 7 oddziałów: cztery całodobowe i trzy dzienne. Oddziałami stacjonarnymi A i B kieruje dr Michał Wroński, a C i D dr hab. Jolanta Kucharska-Mazur prof. PUM; oddziałem dziennym (istniejącym od 1991 roku i zorganizowanym wówczas przez dr Kamińskiego i mgr Suchanecką) kieruje dr Artur Reginia.
W oddziałach stacjonarnych, z których dwa to oddziały zamknięte, a dwa półotwarte, jest 96 miejsc. W oddziale dziennym leczy się jednocześnie 40 osób, głównie z zaburzeniami nerwicowymi i afektywnymi. Jest tu też pododdział zajmujący się rehabilitacją pacjentów po przebytych stanach psychotycznych. Pacjenci mają do dyspozycji ogród, gdzie można korzystać z grilla, boiska do siatkówki, stołu do tenisa. Odwiedziny rodzin są mile widziane. Klinika prowadzi także Poradnię Psychiatryczną oraz prężnie rozwijający się Zespół Leczenia Środowiskowego. Pełni także rolę placówki konsultacyjnej dla pacjentów ze szpitali i poradni z całego regionu. Często trafiają tu osoby, których leczenie w innych jednostkach nie przyniosło oczekiwanego rezultatu.
Duża część zadań Katedry Psychiatrii wiąże się z kształceniem studentów ze wszystkich wydziałów PUM. Zajęcia obejmują m.in. psychologię, komunikację interpersonalną, rehabilitację psychiatryczną, psychoterapię i psychiatrię oraz zajęcia fakultatywne dotyczące szeroko rozumianej tematyki zdrowia psychicznego, komunikacji i asertywności. W sumie jest to ok. 10 tys. godzin dydaktycznych rocznie. Prócz tego kształcą się tu również psychologowie kliniczni i terapeuci zajęciowi. Specjalizację psychiatryczną w Klinice zdobywa obecnie 20 rezydentów. Od 2005 r. w Klinice Psychiatrii PUM SPSK1 prowadzone jest także akredytowane szkolenie psychologów klinicznych.
Główne kierunki aktualnej działalności badawczej Katedry i Kliniki obejmują między innymi ocenę nowych metod leczenia zespołu zależności alkoholowej, depresji i schizofrenii. Prowadzenie badań nad mechanizmem rozwoju uzależnienia od alkoholu i poszukiwanie nowych leków przeciw „głodowi alkoholowemu”. Badanie podłoża genetycznego zaburzeń psychicznych i badania farmakogenetyczne, jak również badania nad rolą komórek macierzystych w patogenezie schorzeń psychicznych.
Nową możliwość rozwoju dla Kliniki i szczecińskiej psychiatrii stanowi wprowadzenie w życie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Klinika rozważa aplikację o udział w programie pilotażowym psychiatrii środowiskowej. Chcemy objąć opieką cały obszar Szczecina zachodniego. Mamy gotowe struktury, potencjał i odpowiednich ludzi. Nasi rezydenci (to nas wyróżnia na tle kraju) co najmniej przez cztery miesiące w ramach stażu specjalizacyjnego uczestniczą w pracy zespołu leczenia środowiskowego.
- Opracowano na podstawie: Justyna Pełka-Wysiecka, Barbara Moręgiel-Naprawa, Jerzy Samochowiec. Historia psychiatrii w Szczecinie – 60 lat minęło… VOX MEDICI. BIULETYN OKRĘGOWEJ IZBY LEKARSKIEJ W SZCZECINIE październik-listopad 2014 Numer 5/212.
- http://www.szpital-zdroje.pl
