Tomasz Gabryelewicz, Anna Barczak
Ostatnie lata przyniosły ogromny postęp w dziedzinie diagnozowania chorób otępiennych. W naszej siermiężnej rzeczywistości metody diagnostyczne, które stają się rutyną w wielu krajach (biomarkery w płynie mózgowo-rdzeniowym, osoczu i badaniach neuroobrazowych) stosowane są bardzo rzadko.
Najczęściej wykonywanym badaniem dodatkowym jest tomografia komputerowa mózgu, ale służy ona głównie do wykluczenia zmian rozrostowych, naczyniowych i wodogłowia. Ja mam szczęście od lat współpracować ze świetnymi neuropsychologami i na tej podstawie ośmielę się wyrazić pogląd, że dobry neuropsycholog jest przydatniejszy w procesie diagnostycznym otępienia niż tomograf komputerowy. Żeby nie pozostać gołosłownym, do tego wydania Psychiatry zaprosiłem znakomitą neuropsycholożkę dr Annę Barczak. Podzieli się ona z Państwem swoją opinią dotyczącą znaczenia badania neuropsychologicznego w rozpoznawaniu otępienia:
„Badanie neuropsychologiczne w diagnostyce chorób otępiennych jest częścią diagnozy medycznej i z uwagi na specyfikę tych schorzeń, pełni znaczącą funkcję. Według klasyfikacji ICD-10 i DSM V, jest ono preferowaną metodą oceny i dokumentowania zaburzeń poznawczych. Diagnostyka neuropsychologiczna otępienia powinna zostać przeprowadzona wówczas, gdy wywiad i ocena przesiewowa nie są wystarczające dla ustalenia rozpoznania. Badania neuropsychologicznego nie należy traktować jako części rutynowego postępowania diagnostycznego w przypadku każdego pacjenta i powinno być ono poprzedzone badaniem przesiewowym oraz analizą przyczyn zaburzeń poznawczych (np. choroby somatyczne, choroby psychiatryczne, niepożądane działania leków). Jest wskazane tylko w przypadku prodromalnych i wczesnych faz otępienia, natomiast u pacjentów z zaawansowanym otępieniem nie jest zalecane, gdyż nie wnosi zwykle nowych i istotnych informacji diagnostycznych.
Diagnoza neuropsychologiczna ma trójstopniowy przebieg, który obejmuje ukierunkowany wywiad, wnikliwą obserwację oraz właściwe badanie neuropsychologiczne. Celami tego postępowania jest ocena stopnia zaburzenia funkcji poznawczych (procesów uwagi, pamięci, procesów językowych, funkcji wzrokowo-przestrzennych, funkcji wykonawczych oraz praksji, myślenia i tempa przetwarzania informacji) i identyfikacja specyficznych dysfunkcji w zakresie poszczególnych badanych obszarów poznawczych. Pozwala to na różnicowanie głębokości deficytów poznawczych (stan prawidłowy, związane z wiekiem dysfunkcje procesów poznawczych, łagodne zaburzenia poznawcze, otępienie) i określenie stopnia zaawansowania otępienia. Takie postępowanie tworzy profil zaburzeń poznawczych wraz ze wskazaniem dominującej dysfunkcji, co umożliwia różnicowanie pomiędzy poszczególnymi rodzajami otępienia oraz z innymi zaburzeniami neurologicznymi i psychiatrycznymi.
Wymierną korzyścią badania neuropsychologicznego, poza diagnozą, jest monitorowanie dynamiki i tempa przebiegu schorzenia. Uzyskane dane o specyfice funkcjonowania poznawczego i socjalnego na kolejnych etapach choroby pozwalają na właściwy dobór postępowania z pacjentem i – przynajmniej częściowo – mają wpływ na decyzje terapeutyczne, np. co do podjęcia leczenia lub też jego zaprzestania. Ocenę funkcji poznawczych w przypadku podejrzenia otępienia może przeprowadzić neuropsycholog, psycholog kliniczny lub psycholog, który ma doświadczenie w tym zakresie. Przy doborze metod diagnostycznych, oprócz kierowania się wytycznymi, konieczne jest uwzględnienie dostępności konkretnej metody, jej przydatności do diagnozy otępienia, właściwości psychometrycznych, przystosowania do ograniczeń fizycznych i poznawczych pacjentów, wiedzy o korelacji pomiędzy uzyskanym wynikiem a stanem pacjenta. Wyniki testów stanowią bazę tzw. surowej diagnozy neuropsychologicznej, która następnie poddana interpretacji i analizie pozwala sformułować ostateczne wnioski.
Efektem badania neuropsychologicznego w diagnostyce otępienia powinno być określenie charakterystycznego dla danego pacjenta profilu deficytów poznawczych, specyficznego dla różnych chorób otępiennych. Diagnostyka neuropsychologiczna chorób neurozwyrodnieniowych wymaga od badającego znajomości obszarów funkcjonowania, które powinny bezwzględnie podlegać ocenie przy podejrzeniu otępienia, umiejętności zastosowania dostępnych metod testowych i ich interpretacji. Niezbędna jest również wiedza, zarówno o kompleksowej ocenie neuropsychologicznej (i umiejętność sformułowania oczekiwań w stosunku do tej części diagnostyki), jak i o najnowszych klasyfikacjach i rekomendacjach w obszarze otępień. W badaniu neuropsychologicznym nie zaleca się używania metod całkowicie nieprzydatnych w diagnozie otępienia – tzw. „triady organicznej” i oceny ilorazu inteligencji. Przed skierowaniem pacjenta na badanie neuropsychologiczne, lekarz powinien krótko omówić z pacjentem powód skierowania, spodziewane korzyści z oceny oraz ogólny format badania w celu zmniejszenia stresu pacjenta i zoptymalizowania wyników badania.
Podsumowując: badanie neuropsychologiczne w diagnostyce otępienia powinno ocenić nasilenie deficytów w poszczególnych obszarach poznawczych, a nie wskazać na obecność uszkodzenia konkretnych struktur mózgowych. Wynikiem przeprowadzonego badania neuropsychologicznego powinna być diagnoza opisująca funkcjonowanie pacjenta w domenach poznawczych”.
Piśmiennictwo:
Barczak A. Badanie neuropsychologiczne w diagnostyce otępień. Medycyna po Dyplomie. Zeszyt Edukacyjny 2012; 12-14.
Barczak A, Gorzkowska A, Klimkowicz-Mrowiec A. Ocena zaburzeń funkcjonowania poznawczego. W: Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. Medisfera, Otwock 2012; 21-39.
Barczak A. Badanie neuropsychologiczne. W: GabryelewiczT, BarczakA, Barcikowska M (red.). Otępienie w praktyce. Wydawnictwo Termedia, Poznań 2018; 43-48.
Barczak A, Gorzkowska A: Badanie neuropsychologiczne w rozpoznaniu otępienia W: Rozpoznawanie i leczenie otępień (red. T. Gabryelewicz, A. Barczak, M. Barcikowska). Wydawnictwo Medyczne Termedia, Poznań 2021:31 -38.
* * *
REKLAMY I OGŁOSZENIA
