Dlaczego psychoterapeuci odrzucają projekt rozporządzenia dotyczący specjalizacji?

Niniejszy tekst zawiera obszerne fragmenty informacji dla mediów przygotowanych we współpracy przez reprezentantów między innymi: Sekcji Naukowej Psychoterapii i Sekcji Naukowej Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej, Sekcji Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, organizacji psychoanalitycznych  oraz Związku Stowarzyszeń Polska Rada Psychoterapii i przedstawicieli zrzeszonych w nim Towarzystw i Stowarzyszeń.

Największe spotkanie w historii polskiej psychoterapii

W dniu 13.11.2022 odbyła się w Warszawie Narada Psychoterapeutów zorganizowana przez Związek Stowarzyszeń Polska Rada Psychoterapii (PRP). Narada była również transmitowana online i wzięło w niej udział ok. 4.000 psychoterapeutów reprezentujących 5 grup podejść tj. psychoanalitycznej i psychodynamicznej, humanistyczno-doświadczeniowej, poznawczo-behawioralnej, systemowej oraz integracyjnej, oraz 28 organizacji zrzeszających psychoterapeutów w Polsce. To było największe spotkanie w historii polskiej psychoterapii!

Za wspólnym stołem – na zaproszenie Polskiej Rady Psychoterapii – do debaty zasiedli przedstawiciele szesnastu Towarzystw i Stowarzyszeń wchodzących w skład PRP, przedstawiciel Zarządu Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, przedstawicielka Zarządu Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Poznawczej i Behawioralnej. Przedstawiciele innych organizacji byli obecni w Warszawie oraz  online, razem z liczną rzeszą psychoterapeutów i uczestników szkoleń w psychoterapii, którzy zabierali głos w dyskusji.

Z ankiety przeprowadzonej podczas Narady Psychoterapeutów jasno wynika, że zdecydowana większość środowiska opowiada się za wprowadzeniem ustawy o zawodzie psychoterapeuty. Tylko 5 % ankietowanych poparło projekt rozporządzenia. „Potrzebujemy ustawy o zawodzie psychoterapeuty” –  takie jest też stanowisko organizacji zrzeszonych w Polskiej Radzie Psychoterapii, która od lat pracuje nad projektem ustawy i szuka możliwości wprowadzenia go w życie. Do wspólnych prac i uzgodnień zostali zaproszeni przedstawiciele wszystkich wiodących towarzystw i stowarzyszeń zrzeszających psychoterapeutów.

Tak liczne zgromadzenie się psychoterapeutów w jednej sprawie oznacza, że środowisko chce odzyskać głos. Narada zorganizowana przez Polską Radę Psychoterapii dała taką możliwość. Psychoterapeuci nie zgadzają się na podejmowanie decyzji o regulacji zawodu bez uwzględnienia ich zdania oraz dotychczasowego dorobku towarzystw i stowarzyszeń wydających certyfikaty.

Warto podkreślić, że Polska Rada Psychoterapii jest jedynym zarejestrowanym związkiem stowarzyszeń zrzeszającym polskie stowarzyszenia skupiające psychoterapeutów oraz tworzącym przestrzeńwspółpracy i dialogu, co pozwoliło wypracować wiele rozwiązań przyjętych przez ogół środowiska zawodowego psychoterapeutów w Polsce.  Szczegółowe informacje o inicjatywach i pracach Polskiej Rady Psychoterapii oraz lista towarzystw i stowarzyszeń wydających CertyfikatPsychoterapeuty znajdują się pod adresem internetowym www.prp.org.pl.

Aktualne regulacje dotyczące zawodu psychoterapeuty

1. Psychoterapia jest niezależną dziedziną, nie stanowiącą specjalizacji czy podspecjalizacji innej dziedziny.
2. Psychoterapią zajmują się w Polsce osoby z różnym wykształceniem i przygotowaniem zawodowym. Jest to grupa około 10.000 osób, zdobywających umiejętności w zakresie psychoterapii w toku kilkuletnich szkoleń, popartych praktyką zawodową pod superwizją.
3. Przez ostatnich kilkadziesiąt lat środowisko wykształconych psychoterapeutów współpracujących w ramach towarzystw i stowarzyszeń stworzyło spójny, i jednocześnie zapewniający różnorodność podejść, model kształcenia zawodowego, obejmujący:
   • programy szkoleń zgodne z wypracowanymi standardami i tzw. minimami godzinowymi,
   • ewaluację umiejętności,
   • przygotowanie do zawodu osób zaczynających pracę przez bardziej doświadczonych psychoterapeutów i superwizorów,
   • nabywanie doświadczenia klinicznego,
   • budowanie osobistych kompetencji przez udział w terapii własnej,
   • a także kontrolę środowiskową opartą o kodeksy etyki zawodowej.
4. Większość szkoleń w zakresie psychoterapii wymaga od kandydatów wykształcenia wyższego oraz kompetencji osobowościowych i relacyjnych, ocenianych przez komisje kwalifikujące do rozpoczęcia szkolenia. Szkolenia, kursy i studia  psychoterapii obejmują w większości powyżej 1200 godzin (konsensus środowiska wypracowany na forum Polskiej Rady Psychoterapii, zaakceptowany i wymagany obecnie przez Ministerstwo Zdrowia), w tym szkolenie teoretyczne i praktyczne, staże kliniczne, doświadczenie własne (terapię własną) i superwizję pracy z pacjentami / klientami.
5. Psychoterapeuci pracują zarówno w ramach placówek oferujących świadczenia refundowane, jak i prywatnie. W obszarze usług refundowanych znacząca liczba psychoterapeutów pracuje na zasadzie kontraktów z instytucjami posiadającymi umowę z NFZ. Poziom finansowania tych świadczeń wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia z 15 grudnia 2021 (Dz.U. 2021, poz 2400). Dostępność psychoterapeutów w ramach świadczeń refundowanych wynika z zakresu finansowania oraz liczby osób posiadających kompetencje do ich realizowania. W ramach aktualnego systemu szkolenia opartego o podmioty szkolące oraz o zewnętrzną certyfikację prowadzoną przez stowarzyszenia, co roku ponad tysiąc osób rozpoczyna profesjonalne kształcenie w zakresie psychoterapii. Wprowadzenie specjalizacji nie zwiększyłoby liczby szkolących się psychoterapeutów, a z dużym prawdopodobieństwem może w dłuższym czasie ją znacząco zredukować, w związku z zasadami wynikającymi z Ustawy o  uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz.U. 2021, poz. 1297, tekst jednolity).

Jakie warunki powinna spełniać regulacja ustawowa zawodu psychoterapeuty?

Zachowanie zbudowanej przez dziesięciolecia kultury samorządowej organizacji funkcjonowania psychoterapeutów i standardów prowadzenia szkoleń w zakresie psychoterapii stanowi podstawowy warunek, jaki pozwoli na akceptację regulacji ustawowej tego zawodu przez środowisko psychoterapeutów. Składają się na nią między innymi następujące elementy, nie uwzględnione, a na pewno nie zagwarantowane w przedstawionym projekcie rozporządzenia:

1. Szkolenie psychoterapeutów i superwizorów psychoterapii w ośrodkach akredytowanych przez towarzystwa i stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów;
2. Autonomia stowarzyszeń psychoterapeutów, wyrażająca się w regulacjach dotyczących samorządu zawodowego;
3. Zróżnicowanie programów szkoleniowych uwzględniających minimum 1200 godzin, w tym doświadczenie własne i superwizję, akredytowanych przez poszczególne  towarzystwa i stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów;
4. Szeroki dostęp do zawodu, brak rocznego limitu miejsc, z uwzględnieniem osób z wykształceniem wyższym różnych kierunków (PRK VII).
5. Środowisko zawodowe, którego jest pozbawione szkolenie specjalizacyjne, w tym podleganie zasadom etyki zawodu psychoterapeuty.

Dla członków PRP bardzo istotną kwestią jest też tajemnica zawodowa chroniąca pacjentów/klientów oraz psychoterapeutów. Podkreślano to podczas Narady Psychoterapeutów.

Negatywne konsekwencje przypisania zawodu psychoterapeuty do listy specjalizacji medycznych

Wymienione poniżej wysoce prawdopodobne ryzyka, jakie mogą wyniknąć z wprowadzenia specjalizacji zostały zidentyfikowane przez przedstawicieli wielu towarzystw i stowarzyszeń zrzeszających psychoterapeutów. Ich redukcja wymagałaby zmiany istniejących ustaw i innych aktów prawnych, do czego w ogóle nie odnosi się projekt rozporządzenia.

1. Ograniczenie liczby podmiotów szkolących.
2. Ograniczenie liczby miejsc dla osób chcących rozpocząć szkolenie w psychoterapii.
3. Wstępny warunek wykształcenia uwzględnianego w systemie ochrony zdrowia wykluczy wielu wartościowych kandydatów na psychoterapeutów.
4. Brak konieczności podlegania kodeksowi etyki psychoterapeuty.
5. Brak możliwości weryfikacji kompetencji po uzyskaniu tytułu specjalisty (brak wymogu kształcenia ustawicznego).
6. Ograniczenie roli towarzystw i stowarzyszeń w procesie akredytacji szkoleń i ewaluacji umiejętności psychoterapeutów.
7. Ryzyko ograniczenia prawa do pracy w wykonywanym zawodzie psychoterapeutom, którzy nie podejdą do egzaminu specjalizacyjnego w najbliższych latach.
8. Rekrutacja kandydatów do specjalizacji wyeliminuje proces wnikliwego procesu przyjmowania kandydatów. Pacjenci/klienci będą narażeni na oddziaływania jatrogenne, przy braku weryfikacji kompetencji interpersonalnych osób będących w szkoleniu.
9. Ryzyko znaczącej unifikacji programu szkoleniowego, uniemożliwiającej utrzymanie różnorodności szkoleń i kompetencji, istotnej ze względu na zapotrzebowanie pacjentów na terapię w różnych formach i podejściach (np. terapia par i rodzin, terapia grupowa, terapia grup specjalnych, terapia traumy, terapia indywidualna w określonym podejściu psychoterapeutycznym zaliczanym do jednej z 5 grup podejść itp.)
10. W wypadku wprowadzenia specjalizacji szkolenia mogłyby prowadzić podmioty spełniające kryteria ustawowe, a nie podlegające weryfikacji jakości, którą aktualnie zapewniają stowarzyszenia związane z określonymi podejściami terapeutycznymi. Istnieje uzasadniona obawa, że wpłynie to na jakość tych szkoleń.
11. Kluczowa rola kierownika specjalizacji odbiegają znacząco od obecnej roli superwizora psychoterapii w procesie kształcenia psychoterapeutów.
12. Specjalizacja jest szkoleniem jednorazowym, a prawidłowe funkcjonowanie zawodowe psychoterapeuty wymaga szkolenia ustawicznego, co zapewniają i weryfikują stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów w aktualnie działającym systemie.
13. Ocena kompetencji głównie na podstawie wiedzy i pojedynczego egzaminu nie może być uznana za równoważną z relacją z superwizorem rekomendującym do certyfikatu psychoterapeuty.

Dlaczego środowisko psychoterapeutów zgodnie odrzuca projekt włączenia psychoterapii na listę specjalizacji w CMKP?

Spotkania psychoterapeutów (Narada Psychoterapeutów zorganizowana przez PRP, walne zebrania Sekcji Naukowej Psychoterapii i Sekcji Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), a także spotkania przedstawicieli różnych stowarzyszeń zrzeszających psychoterapeutów pokazały, że projekt wprowadzenia specjalizacji został niemal jednogłośnie odrzucony na każdym z tych spotkań.

Polska Rada Psychoterapii oraz inne znaczące Towarzystwa i Stowarzyszenia stoją na stanowisku, że przesunięcie ciężaru szkolenia oraz weryfikacji wiedzy, umiejętności i kompetencji psychoterapeutów na system oparty o zasady działania specjalizacji medycznych może spowodować obniżenie standardów tego zawodu.

■