Maciej Kuligowski
|Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego
Razem… разом… together
I znowu jest jesień, i znowu jesteśmy tutaj w Arłamowie, i znowu uczestniczymy stacjonarnie w Bieszczadzkich Dniach Psychiatrycznych. W tych Dniach realizujemy misję towarzyszenia w zdrowieniu naszych Pacjentów, budujemy mosty w trialogu terapeutycznym, wymieniamy się nie tylko wiedzą, ale przede wszystkim doświadczeniami. Właśnie w tym szczególnym czasie, czasie pandemii, chcemy być razem i razem jesteśmy. To, że po raz kolejny w tym trudnym czasie udało się, i Wam, i Nam, być tutaj razem, świadczy tylko o tym, że nie ma granic, których nie jesteśmy w stanie „razem… разом… together przekroczyć” – to słowa, którymi uczestnicy XXVI Bieszczadzkich Dni Psychiatrycznych zostali powitani przez prof. Andrzeja Cześnikiewicza, Przewodniczącego Komitetu Naukowego konferencji.
W przepięknej jesiennej scenerii na pograniczu Pogórza Przemyskiego i Bieszczad w wydarzeniu wzięło udział blisko 350 uczestników. Niestety z powodu pandemii nie dojechali goście z Ukrainy, Słowacji i Francji. Patronatem honorowym spotkanie objął Konsultant Krajowy prof. Piotr Gałecki oraz Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl. Medialne wsparcie otrzymaliśmy od Pulsu Medycyny oraz kwartalnika Psychiatra. Organizatorem było Podkarpackie Centrum Zdrowia Psychicznego Barket&Kuligowski z Przemyśla. Partnerami Konferencji zostali; Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny w Żurawicy oraz Fundacja Pomocy Dzieciom Przewlekle Chorym „Jerzyk”. Jak co roku podczas licytacji na rzecz Fundacji „Jerzyk” zebrano kilka tysięcy złotych. Otrzymaliśmy też wsparcie ze strony Prezesa Zarządu Hotelu Arłamów, pana Michała Kozaka – dziękujemy!
Bardzo szeroka tematyka od wpływu pandemii (w ubiegłym roku jako pierwsi w Polsce i jak się okazało jedyni stacjonarnie w Arłamowie przekazaliśmy doniesienia w tym zakresie), poprzez zagadnienia psychogeriatrii, psychiatrii dzieci i młodzieży, farmakoterapii, kliniki zaburzeń depresyjnych i schizofrenii, seksuologii, psychosomatyki po prawo medyczne i medycynę katastrof. Po raz trzeci odbyła się wyjątkowa sesja „Psychopasje, czyli psychiatrzy i ich pasje” oraz VII Mistrzostwa Polski Lekarzy Psychiatrów w Tenisie Ziemnym.
Pandemia w psychiatrii
Konferencję otworzył wykład prof. Janusza Heitzmana „Psychiatria w pandemii – czas na zmiany”, gdzie oprócz aktualnych problemów związanych z bezpośrednim wpływem Covid-19 na OUN, wzrostem zachorowalności i śmiertelności wśród pacjentów psychiatrycznych omówiono problemy pracodawców, pracowników, wspomniano o przewidywanych odległych następstwach zdrowotnych, organizacyjnych nie tylko w służbie zdrowia, ale też w wielu dziedzinach życia społecznego i zawodowego. Sporo miejsca zajęła reforma opieki dzieci i młodzieży oraz problemy związane z przemocą i wykorzystaniem seksualnym w czasie pandemii. Temat „Wpływ pandemii COVID-19 na zachowania mieszczące się w pojęciu tzw. „nałogów behawioralnych” kontynuował nestor polskiej addyktologii dr n.med. Bogusław Habrat. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na badania zasadności modeli, głównie roli stresu w powstawaniu zachowań nałogowych, ale i innych bardziej specyficznych czynników jak: izolacji społecznej, zwiększeniu roli internetu w pozyskiwaniu informacji, łatwiej dostępnego e-hazardu, zastępczego wirtualnego nawiązywania i utrzymywania relacji międzyludzkich, zastępczego zaspakajania popędu płciowego (internetowa pornografia i inne formy cyberseksu), internetowych zakupów. Omówione wyniki badań nad zasadnością obaw w kontekście epidemiologicznym i weryfikacji powstałych ad hoc hipotez na temat czynników sprzyjających zachowaniom mieszczących się w pojęciu tzw. „nałogów behawioralnych”. O ile w odniesieniu do nałogowych form używania substancji psychoaktywnych wykazano, że choć w pandemii COVID-19 generalnie zwiększyło się używanie, to zjawisko to dotyczy głównie osób, które już uprzednio miały problemy związane z ich używaniem. W odniesieniu do zachowań problemowych nazywanych „nałogami behawioralnymi” trudniej o tak jednoznaczną interpretację. Większość badań odnotowuje zwiększenie nasilenia takich zjawisk jak: zaabsorbowanie różnymi formami aktywności internetowej i związanej z nowymi technologiami (czas spędzony na obcowaniu z nowymi technologiami, oglądanie e-pornografii i uczestniczenie w różnych formach cyberseksu, korzystanie ze zdalnego uprawiania hazardu, zwiększone zakupy internetowe itp.). Nie jest jednak jasne, czy te zjawiska prowadzą do klinicznych form nałogów behawioralnych, choćby z tego względu, że konceptualizacja nałogów behawioralnych jest niedostateczna, a kryteria diagnostyczne dość uznaniowe i niespotykające się z powszechną akceptacją. Nie wiadomo też, jakie będą trendy tego zjawiska: czy się utrwalą lub wręcz będą zwiększać się, a może zaobserwujemy tendencję do normalizacji?
„Wyobcowanie i samotność w obliczu zjawiska pandemii wśród uczestników warsztatów terapii zajęciowej” to temat wystąpienia mgr Żanety Krzywoń. Na podstawie danych uzyskanych we współpracy z warsztatami terapii zajęciowej (WTZ) przedstawiono charakterystykę grupy 72 osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną w wieku od dorosłego do seniora, uczestników WTZ zamieszkałych w powiecie przemyskim, zmagających się z aktualną sytuacją pandemiczną. Proces zbierania informacji był prowadzony podczas sześciomiesięcznej przerwy od zajęć warsztatowych. Praca powstała w celu analizy stanu emocjonalnego uczestników WTZ w świetle wymuszonej izolacji od siebie w czasie zawieszenia zajęć. Wśród wyłonionych zmiennych: izolacja, samotność, konflikty interpersonalne i zaburzenia relacji. Zjawisko potrzeby bliskości i bycia zauważonym przez innych w odpowiedni sposób ujawniło się w okresie izolacji. Wymienione aspekty zaburzeń relacji międzyludzkich stały się przedmiotem rozważań w tej pracy. O aspektach prawnych pracy w czasie pandemii dyskutował mec. Wojciech Wojtal „Organizacja opieki psychiatrycznej w czasie epidemii – aspekty prawne” oraz „Aspekty praktyczne i prawne podczas awarii systemu informatycznego.”
Dzieci, młodzież i reforma
Dyr. Tomasz Rowiński, dr Ireneusz Jelonek: „Agresja-Objaw czy wychowanie” oraz prof. Małgorzata Janas-Kozik: „Psychiatria dzieci i młodzieży a pandemia Covid-19”. W okresie pandemii odnotowano u dzieci i młodzieży wzrost o około 30% zaburzeń, choć początkowo nastąpił ich spadek (prawdopodobnie problemy z dostępnością do placówek), podkreślono powstanie systemu poradni psychologiczno-psychoterapeutycznych I stopnia. Zaobserwowano wzrost kryzysów w rodzinach, gdzie wcześniej były dysfunkcje, a nauka zdalna była frustracją dla uczniów i nauczycieli (wcześniej 15% z nich miało doświadczenie w takim systemie nauki), brak doświadczenia rodziców wobec konieczności izolowania całej rodziny spowodowało przerzucanie frustracji na nauczycieli, pojawiła się zależność między obniżonym nastrojem a mniejszą aktywnością fizyczną. U pacjentów z już zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi długotrwała izolacja pogłębiła wcześniejsze problemy. Dotyczyło to przede wszystkim dzieci leczonych na depresję, zaburzenia odżywiania oraz dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. 48-58% nauczycieli deklarowało „znikanie” uczniów z systemu oświaty w różnych formach. Wielu nauczycieli zaobserwowało u uczniów wcześniej nieśmiałych i wycofanych, że tacy uczniowie na lekcjach online są często bardziej aktywni, w większym stopniu potrafią skupić się na nauce, czego efektem było poprawienie wyników. Niestety, nauczyciele zauważyli także pogorszenie szkolnej aktywności klasowych liderów, najbardziej aktywnych, którzy bazowali na atencji otoczenia, ale też potrzebowali stałego, bezpośredniego nadzoru nauczyciela, aby motywować się do nauki. Podkreślono też, że w warunkach pandemii obserwuje się istotny wzrost nasilenia zachowań agresywnych, opozycyjności oraz drażliwości w grupie dzieci i młodzieży
Obrazy zapalenia
Prof. Piotr Gałecki w swoim wykładzie „Dziedziczenie traumy a procesy epigenetyczne w kontekście teorii neurorozwojowej depresji” mówił m.in. o poszukiwaniach mechanizmów związanych z częstszym występowaniem depresji w populacji ogólnej. Aby zrozumieć mechanizm podatności na tę chorobę, należy uwzględnić znaczącą rolę współdziałania układu immunologicznego oraz nerwowego. Ich wspólny rozwój już od momentu poczęcia jest matrycą późniejszych predyspozycji, zarówno tych związanych z mobilizacją części prozapalnej układu immunologicznego (TNFα, Il-1β, Il-6), jak i związanych z psychologicznym radzeniem sobie ze stresem. Tak wczesny okres kształtowania się jest związany z procesami epigenetycznymi, które silnie zaznaczają się w trakcie życia płodowego oraz do 1 roku życia i wpływają na ustalenie charakterystycznego fenotypu dla różnych form patologii, także w formie depresji. Dr Grzegorz Opielak zainteresował uczestników tematami z zakresu psychosomatyki „Niewydolność serca: od zapalenia do depresji.” W wykładzie przedstawiono poszukiwania wspólnego „tropu” współwystępowania zaburzeń depresyjnych z grupą konkretnych patologii somatycznych, zwłaszcza tych o podłożu zapalnym. Autor kontynuował temat w wykładzie „Od zapalenia do niedożywienia w depresji u pacjentów chorych na przewlekłe choroby zapalne”. Dr n.med. Sławomir Murawiec „Depresja – różnice w jej postrzeganiu przez lekarzy” opisywał warsztaty „Sztuka leczenia depresji i lęku z firmą Krka” przeprowadzone w Gdańsku, Rzeszowie i Łodzi jesienią 2021 r., w trakcie których indywidualne obrazy depresji istniejące w umysłach profesjonalistów (lekarzy) zostały odmalowane pod okiem plastyczki dr Anny Krzemińskiej (ASP w Warszawie). W trakcie warsztatów zadaniem lekarzy było m.in. namalowanie obrazu depresji w kontekście pejzażu morskiego. Depresja była odmalowywana w bardzo indywidualny sposób. Do jej przedstawiania używano zarówno plam barwnych (najczęściej ciemnych, czarnych, ale często kontrastowanych z jaskrawymi kolorami, np. czerwienią), elementów związanych z tematyką morską (burza, sztorm, wysokie fale, zamęt, zanurzenie, głębokość, fala wsteczna), ale także elementów figuratywnych (nikła osoba w obliczu czegoś wielkiego, pochłaniającego; łódka na wzburzonym morzu). Niektóre prace wymykały się tym kategoriom i w sposób jeszcze bardziej indywidualny przedstawiały wyobrażenia depresji istniejące w umysłach autorek i autorów prac malarskich. Podczas wykładu uczestnicy mieli możliwość aktywnej interpretacji prac kolegów lekarzy, próbując dostosować obrazy do poszczególnych rodzajów depresji, jej nasilenia. Wywołany„do tablicy” dr Piotr Wierzbiński pomagał w dostosowaniu leczenia danego typu depresji na podstawie treści obrazu, jego formy, użytych kolorów, co było nader interesujące.
Prof. Hanna Karakuła-Juchnowicz wraz z lek. Małgorzatą Futymą przygotowała temat: „Transkranialna stymulacja elektryczna (tSC) – dlaczego, komu, kiedy?” opisując obserwowane w ostatnim czasie coraz większe zainteresowanie stosowaniem przezczaszkowej stymulacji prądem (ang. transcranial current stimulation, tCS) jako metody nieinwazyjnej terapii. Obecnie wykorzystuje się trzy formy przezczaszkowej stymulacji prądem: tDCS (transcranial Direct Current Stimulation), czyli przezczaszkowa stymulacja prądem stałym o niskim napięciu i natężeniu prądu, tACS (transcranial Alternating Current Stimulation), czyli przezczaszkowa stymulacja prądem zmiennym oraz tRNS (transcranial Random Noise Stimulation), czyli przezczaszkowa stymulacja przypadkowo dobieranym szumem. Badania nad skutecznością zastosowania tDCS dotyczą neurologii (udary, migrena, zespoły bólowe, fibromialgia, afazja, stwardnienie rozsiane) i rehabilitacji. W psychiatrii bada się działanie w terapii zaburzeń afektywnych, schizofrenii (szczególnie w terapii objawów negatywnych, omamów słuchowych), zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, autyzmu, uzależnień oraz zespołów otępiennych, jako stymulacja funkcji poznawczych. Mechanizm działania leżący u podstaw tDCS nie został jeszcze dokładnie poznany, jednak uważa się, że tDCS powoduje podprogową zmianę spoczynkowego potencjału błony komórkowej, która selektywnie moduluje potencjał błonowy, doprowadzając do polaryzacji komórki nerwowej (Lefaucheur i wsp., 2019). W wystąpieniu zostały poruszone kwestie bezpieczeństwa oraz skuteczności tDCS jako metody alternatywnej w leczeniu zaburzeń psychiatrycznych, a także własne doświadczenia w zastosowaniu tej metody terapeutycznej.
Bardzo ciekawy był drugi wykład prof. Hanny Karakuły-Juchnowicz przygotowany wraz z lek. Sebastian Masternakiem dotyczący zapalenia mózgu z obecnością przeciwciał przeciwko receptorom anty-NMDA ,,Umysł w ogniu, czyli o autoimmunologicznym zapaleniu mózgu z przeciwciałami przeciwko receptorom NMDA”. W wystąpieniu zostały przedstawione podstawowe informacje dotyczące NMDAR encephalitis w kontekście trudności diagnostyczno-terapeutycznych na podstawie 2 przypadków klinicznych, w tym jednego z prawdopodobnie najdłuższym opisanym w literaturze medycznej czasem rozwoju procesu chorobowego.
Czy seksualność boli?
Prof. Irena Krupka-Matuszczyk mówiła o „Dysfunkcjach seksualnych u kobiet niezależnie od wieku” zwracając uwagę na zaburzenia seksualne u kobiet ujawniające się w wieku średnim; takie jak atrofia sromu i pochwy, wulwodynia i hipoaktywne zaburzenie pożądania seksualnego. Badania National Health and Social Survey wskazują, iż częstość występowania jakiegokolwiek problemu seksualnego wynosi 44,2%, a częstość zaburzeń wzrasta z wiekiem (18-44 lat – 27%, 45-64 lat 47%, od 65 lat-80%). Każda zgłaszająca ten problem kobieta powinna mieć wykonane badanie ginekologiczne i ocenę bólu, oznaczenia laboratoryjne estradiolu lub folitropiny, hemoglobiny glikowanej lub glukozy na czczo, hormonów tarczycy (T3, T4, TSH), prolaktyny, testosteronu lub globuliny wiążącej hormony płciowe. Warto zwrócić uwagę, iż leki takie jak bupropion, trazodon, buspiron, jak również antagoniści dopaminy mogą być skuteczne w leczeniu hipoaktywnego zaburzeniu pożądania seksualnego (HSDD).
W swoim drugim wykładzie prof. Krupka-Matuszczyk przedstawiła „Aktualny przewodnik leczenia bólu”. Temat bólu pojawił się w wykładzie dr Sławomira Jakimy i mgr Ewy Baszak „Seksualne zespoły bólowe”. Ból występujący podczas kontaktu seksualnego jest dość częstym problemem dotyczącym około 14% kobiet i 3% mężczyzn. W klasyfikacji DSM5 nosi termin „ból penetracyjny/ból narządów płciowych”. Obejmuje on zarówno termin dyspareunia, tak jak pochwicę i wulwodynię. W dużym procencie wywoływany jest czynnikami psychicznymi. Omówiono rozpoznawanie seksualnych zespołów bólowych oraz leczenie z uwzględnieniem podstawowych czynników psychologicznych i psychiatrycznych. Dr n.med. Bartosz Grabski omówił „Proces korekty płci u dorosłych osób z dysforią/niezgodnością płciową: jak powinien wyglądać w zgodzie z nowoczesnymi światowymi (WPATH) i polskimi (PTS) standardami postępowania”. Spojrzenie na transpłciowość uległo w ostatnich latach znacznej, paradygmatycznej wręcz zmianie. W tym kontekście zmianom i ewolucji ulegają także standardy opieki zdrowotnej świadczonej na rzecz osób transpłciowych. Główny problem, z którym zgłaszają się te osoby, to problem uporczywej dysforii/niezgodności płciowej. Wykład przybliżył ewolucję spojrzenia na transpłciowość oraz współczesne zasady postępowania wobec dorosłych osób transpłciowych doświadczających dysforii płciowej w ujęciu międzynarodowym (WPATH) i polskim (PTS).
Postępy leczenia otępienia
„Czynniki ryzyka AD i próby ich kontroli” to wykład prof. Tadeusza Parnowskiego. W ostatnim okresie zauważono zmniejszenie zapadalności na chorobę Alzheimera w kilku krajach skandynawskich. Dokładne analizy stwierdziły, że wpływ na to ma zmiana stylu życia. Logiczne wydaje się więc stosowanie prewencji pierwotnej wobec modyfikowalnych czynników ryzyka. Idea ta zyskuje sobie coraz więcej zwolenników i dotyczy stosowania różnych oddziaływań w postaci zarówno profilaktyki chorób wieku podeszłego, jak i zmiany stylu życia poprzez zmiany diety, ćwiczenia fizyczne i intelektualne. W wykładzie omówiono działania z obszaru prewencji pierwotnej i wtórnej, zmniejszające ryzyko wystąpienia choroby. Prof. Tadeusz Parnowski przedstawił również „Nowe podejścia terapeutyczne w chorobie Alzheimera”. Wiele z poszukiwań nowych leków wpływających na patomechanizm choroby zakończyło się fiaskiem. Także próby kontrolowania skutków występowania zaburzeń funkcji poznawczych – objawów neuropsychiatrycznych nie przynosiły spodziewanych efektów. Efektywność leków stosowanych w pobudzeniu, psychozie, depresji jest niewielka, tolerancja słaba. Dopiero po 18 latach od rejestracji ostatniego leku stosowanego w chorobie Alzheimera został przez FDA zarejestrowany nowy lek – białko monoklonalne – aducanumab. Mimo dyskusji dotyczącej jego faktycznego wpływu na objawy kliniczne, przyjęty został z dużą akceptacją środowiska alzheimerowskiego, tym bardziej, że otwiera drogę do dalszych poszukiwań innych przeciwciał monoklonalnych. Tematykę otępienia kontynuował prof. Tomasz Gabryelewicz dzieląc się wiedzą na temat: „Czy u wszystkich pacjentów z otępieniem występuje pobudzenie i agresja? oraz „Długowieczność – postęp czy porażka?”. Prof. Przemysław Bieńkowski opowiedział o tym jak działa: ”Dopamina po siedemdziesiątce”.
Nie sposób omówić wszystkich tematów wykładów i warsztatów, które znalazły się w programie, m.in. Prof. Janusz Heitzman: „Pewność i bezpieczeństwo w terapii – jak zainicjować i utrzymać pacjenta w leczeniu LAT”, prof. Dominika Dudek: „Czy leki przeciwdepresyjne uzależniają?”, mgr Dominika Kudaka: „Naturalna Równowaga – Dziurawiec zwyczajny a depresja”, prof. Andrzej Cześnikiewicz: „Neurolingwistyczne źródła ludzkiej psychopatologii”, dr Sylwia Niedźwiadek: „Deficyty językowe a deficyty poznawcze w schizofrenii”, dr Marian Macander i dr Krzysztof Zboralski przygotowali kolejne tematy z zakresu medycyny katastrof: „Psychiatryczno-psychologiczne problemy uczestników wypadków lotniczych” i „Interdyscyplinarna współpraca psychologa po wypadku lotniczym”. „Zaburzenia osobowości typu borderline” stały się przedmiotem wspólnego wykładu doc. Anny Mosiołek i dr Sławomira Jakimy. Z kolei dr n.med. Piotr Wierzbiński przedstawił ciekawy temat: „Przeciwpsychotycznie, przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie, czyli dlaczego kwetiapina jest królową receptorów”.
Konferencja była również okazją dla wielu uczestników do oderwania się od codziennej ciężkiej pracy lekarza psychiatry podczas kolacji grillowej przy muzyce turystycznej na żywo. Spotkanie w „karczmie na stoku” było okazją do degustacji win z Podkarpackich winnic. W rolę sommeliera wcielił się dr Maciej Kuligowski. Okazją do wytchnienia były również treningi relaksacyjne pod okiem trenera mgr Oliwii Kuligowskiej zarówno w przerwach między wykładami, jak i podczas osobnych warsztatów plenerowych trasą Ignacego Łukaszewicza – specjalnie wykonaną nową drogą dojazdowa do Arłamowa stworzoną z okazji Tour de Pologne 2021”.
Do zobaczenia za rok!
■
